تقسیم غیر حاصر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تقسیم غیر حاصر : تقسیم استقراییِ غیر شاملِ همه اقسام محتمل
تقسیم غیر حاصر، تقسیمی است که حصر میان اقسام آن استقرایی (غیر عقلی) ، باشد؛ به بیان دیگر، در صورتی که در ' سبر و تقسیم '، تقسیم دایر مدار نفی و اثبات نباشد، به آن تقسیم غیر حاصر می‌گویند.
توضیح:
در موردی که مجتهد به جمع آوری اوصافی از اصل ـ مقسم ـ می‌پردازد که صلاحیت دارد علت برای حکم واقع شود، اگر تردید او در بین این اوصاف به صورت نفی و اثبات نباشد، به چنین تقسیمی، تقسیم غیر حاصر می‌گویند؛ برای مثال، مجتهد علت تحریم ربا را در گندم، یا طعام بودن یا قُوت بودن و یا مکیل و موزون بودن آن ارزیابی می‌کند و بعد از این تقسیم، در مرحله ' سبر ' می‌گوید: چون دو وصف ' مکیل و موزون بودن ' و ' قُوت بودن ' ـ به جهت عدم مناسبت یا نقض و تخلف این اوصاف از حکم در بعضی از حالات ـ صلاحیت ندارند علت حکم قرار گیرند، پس تنها وصفی که صلاحیت آن را دارد، وصف طعام بودن آن است. سپس وی به وسیله قیاس می‌تواند حکم را به هر طعامی ـ چون برنج و ذرت ـ سرایت دهد.
نکته:
تقسیم غیر حاصر، ظن را افاده می‌کند و به همین دلیل در عقلیات حجت نیست، و نسبت به حجیت آن در شرعیات، اختلاف است.
منابع
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه 111
- اصول الفقه الاسلامی جلد 1 : صفحه 673
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 5 : صفحه 218
- فرهنگ نامه اصول فقه