تزاحم حفظی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تزاحم حفظی : تنافی میان احکام واقعی در موارد مشتبه، در مقام محافظت از اغراض تشریع
تزاحم حفظی، مقابل تزاحم امتثالی و تزاحم ملاکی، و به معنای تنافی میان اغراض احکام تشریعی در مقام تحفّظ بر اغراض تشریع است.
برخی از اصولیون، فلسفه جعل احکام ظاهری (اصول عملیه) را از طریق تزاحم حفظی تبیین کرده‌اند.
توضیح:
گاهی مصادیق موضوعات احکام الزامی و ترخیصی - مثل حرمت و اباحه - و یا دو نوع از احکام الزامی - مثل وجوب و حرمت - با هم مشتبه شده و مکلّف نمی‌داند کدام یک مثلاً متعلق حرمت است و کدام یک متعلق وجوب یا اباحه. در این موارد، مولا برای حفظ مصلحت و غرض اهمّ، از میان این دو (مصلحت موجود در حکم به وجوب یا حرمت، و یا مصلحت موجود در حکم به اباحه یا حرمت) با جعل حکم ظاهری و توسعه دادن دایره محرکیّت عبد، کاری می‌کند که آن غرض اهمّ حفظ گردد.
برای مثال، قطره خونی در یکی از دو ظرف آب افتاده، اما به طور مشخص معلوم نیست در کدام ظرف افتاده است؛ در این صورت، بین مصلحت اباحه یکی از دو ظرف با مصلحت حرمت ظرف دیگر، به دلیل اختلاط و مشتبه شدن آن دو بر مکلّف، تزاحم به وجود می‌آید، که اگر مصلحت اباحه نزد مولا مهم تر باشد حکم ظاهری اباحه را نسبت به هر دو ظرف برای حفظ غرض اهمّ جعل می‌کند، و اگر مصلحت حرمت مهم تر باشد حکم احتیاط را جعل می‌کند.
منابع
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 203
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 9
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه (177-181)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تزاحم حفظی به زیرصفحه تزاحم حفظی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.