اسامی سوره توبه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
اسامی سوره توبه : اسامی ذکر شده برای سوره توبه
سوره توبه نام‌های دیگری نیز دارد که عبارتند از:
1. بَحوث: «بحوث» بر وزن «فعول» صیغه مبالغه از ماده «بحث» و به معنای کاوش و تحقیق است. از آن‌جا که سوره توبه درباره نفاق انسان‌های دوچهره سخن گفته و در آن، نفاق منافقان برملا و ظاهر شده، «بحوث» نام گرفته است.
2. برائت: سوره توبه با واژه «برائت» آغاز شده و حکم برائت و بیزاری از مشرکان و قطع رابطه و لغو تمام پیمان‌ها با آنان را با قاطعیت صادر کرده است و در آیه اول نیز بر این موضوع تأکید دارد «بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ» و در آیه سوم می‌فرماید: «أَنَّ اللّهَ بَرِیءٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ وَرَسُولُهُ»؛ از این رو، به سوره «برائت» نامگذاری شده است.
3. حافره: «حافره» از ریشه «حفر» به معنای کندن و کاویدن و اطلاع یافتن از کار کسی، گرفته شده است. از آن‌جا که این سوره از اسرار منافقان پرده برداشته و از طرفی به سبب وجود آیاتی چون آیه 77 و 110 که دل‌های آنان را کند و درهم کوبید و آثار نفاق را در آن باقی گذاشت، سوره «حافره» نام گرفت.
3. عذاب: خداوند در این سوره می‌فرماید: «وَمِمَّنْ حَوْلَکُم مِّنَ الأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ مَرَدُواْ عَلَی النِّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلَی عَذَابٍ عَظِیمٍ»؛ «و برخی از بادیهنشینانی که پیرامون شما هستند منافقند و از ساکنان مدینه (نیز عدهای) بر نفاق خو گرفتهاند تو آنان را نمیشناسی ما آنان را میشناسیم به زودی آنان را دو بار عذاب میکنیم سپس به عذابی بزرگ بازگردانیده میشوند» (توبه// 101) . به دلیل وعده عذاب در این آیه برای منافقان، سوره توبه به «سوره عذاب» نامگذاری شده است.
4. فاضحه: فاضحه به معنای افشاگر و رسوا کننده است. چون چند آیه از سوره توبه با لحن شدیدی در توبیخ منافقان نازل شده، پرده از چهره نفاق آنان برداشته و آنان را رسوا کرده، این سوره به «فاضحه» نیز شهرت یافته است.
5. مبعثره: «مبعثره» اسم فاعل از ریشه «بعثره» است که یکی از معانی آن در لغت، آشکار ساختن است. سوره توبه اسرار نهانی و نقشه‌های خائنانه منافقان را فاش و آشکار و موجبات رسوایی آنان را فراهم کرده است؛ لذا آن را «مبعثره» نیز گفته‌اند.
6. مثیره: چون در سوره توبه، اسرار نهانی و معایب نفسانی منافقان آشکار شده، «مثیره» یعنی انتقام گیرنده نیز نام گرفته است.
7. مخزیه: واژه «مخزیه» از ماده «خزی» به معنای خوار و ذلیل کننده است. علت نام گذاری سوره توبه به مخزیه این است که با افشا و رسوا کردن منافقان و اعلان برائت از مشرکان، آنان را خوار و ذلیل کرده است.
8. مُشَقْشِقَه: گرچه برخی سوره توبه را «مشقشقه» نیز نامیده‌اند، اما این نامگذاری صحیح نیست؛ زیرا در منابع اصیل و دست‌اول از این اسم خبری نیست. گویا این اصطلاح، تصحیف واژه «مقشقشه» باشد که در منابع اولیه آمده است.
9. مُقَشْقِشِه: «مقشقشه» از ماده «قشقشه» و به معنای شفا دادن از بیماری است. سوره توبه، قلب مؤمن، قاری و عمل کننده به این سوره را از بیماری نفاق شفا می‌بخشد؛ لذا برخی آن را «مقشقشه» نیز نام نهاده‌اند. «مقشقشه» نامی است مشترک میان چهار سوره توبه، کافرون، فلق و ناس.
10. مُنَقَّره: «منقره» اسم فاعل از ماده «نقر» به معنای بیان نادرستی‌ها و کاستی‌های دیگران است. چون در سوره توبه اسرار نهانی و عیوب نفسانی منافقان و مشرکان ظاهر شده است، به آن «منقره» نیز گفته‌اند.
11. سیف؛ 12. مدمدمه؛ 13. مشرّده؛ 14. منَکَّلة.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 269
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (192-194)
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه (179-180)
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 227
- الجامع لاحکام القرآن جلد 8 : صفحه 68
- تاریخ قرآن : صفحه 584
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
مصادیق این اصطلاح را از طریق مترادفات (بج) سوره توبه بازیابی کنید.
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اسامی سوره توبه به زیرصفحه اسامی سوره توبه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (192-194)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 269
- الجامع لاحکام القرآن جلد 8 : صفحه 68
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 227
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 200
- تاریخ قرآن : صفحه 584
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه (179-180)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 1234
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 179
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 142