رموز شماره آیات
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
رموز شماره آیات : نشانه‌های آغاز یا انتهای یک یا چند آیه
قاریان درباره عدد آیات برخی از سوره‌ها- بدون آن‌که در حروف و کلمات آیات زیاده یا نقصانی باشد- اختلاف دارند؛ مثلا در آیه 44 سوره نمل، بعضی از قاریان از: «قیل لها ادخُلی» تا: «مِن قَواریر» را یک آیه و قسمت بعد را آیه دیگر، و برخی هر دو قسمت را یک آیه می‌شمرند.
همچنین در آیه 65 سوره نمل عده‌ای از: «قُل لا یعلم» تا: «و ما یَشعُرون» را یک آیه و قسمت بعد را آیه دیگری، و گروهی دیگر هر دو بخش را آیه واحدی می‌دانند.
در آیه 4 سوره محمد (ص) نیز جمعی از قاریان از: «فإذا لَقیتُم» تا: «فَشُدّوا الوثاقَ» را یک آیه و مابعدش را آیه دیگری، و گروه دیگر، هر دو قسمت را یک آیه خوانده‌اند.
در آیه 15 سوره محمد (ص) از: «مَثَلُ الجنّة الّتی وُعِدَ المُتَّقون» تا: «لَذَّةً لِلشّاربین» نزد عده‌ای یک آیه و بخش بعدی آیه دیگری است؛ ولی نزد گروهی دیگر، هر دو قسمت، یک آیه محسوب می‌شود.
این اختلافات باعث شده است علاوه بر علائم وقف، نشانه‌هایی برای اشاره به اقوال مختلف در شماره آیات وضع شود. همچنین به دلیل نیاز به دسته‌بندی آیات در قالب دسته‌های پنج و ده‌تایی، نشانه‌های دیگری برای تأمین این نیاز وضع کرده‌اند.
علائم و رموز شماره آیات عبارتند از:
1. تَب: علامت «تَب» نشان می‌دهد قرّاء بصره آنچه را نزد سایر قرّاء یک آیه است دو آیه می‌دانند. این علامت، بالای آخرین کلمه‌ای که آن را انتهای آیه قبلی می‌دانند گذارده می‌شود.
2. لَب: اگر قاریان غیر اهل بصره آنچه را نزد قرّاء بصره یک آیه است دو آیه محسوب کنند از علامت «لَب» استفاده می‌شود.
3. کو: علامت کوفی، و در موردی است که قرّای اهل کوفه با اهل مکه و مدینه در آیه اختلاف دارند؛ مانند: آیه 25 سوره نوح که قرّای کوفه تا «فَادْخُلُوا ناراً» را یک آیه و بخش بعدی را آیه دیگری شمرده‌اند؛ ولی قرّای شام و مدینه هر دو بخش را یک آیه می‌دانند؛ مانند آخرین آیه سوره حجّ که قاریان مکّه تا «مُسلمین» را یک آیه و بخش بعدی را آیه دیگری شمرده‌اند؛ ولی دیگران هر دو بخش را آیه واحدی می‌دانند.
4. مَک: علامت مکّی، و در موردی است که قرّای اهل مکّه با اهل کوفه و شام و مدینه در آیه اختلاف دارند.
5. مَد: علامت مدنی، و در موردی است که قرّای اهل مدینه با اهل مکه و کوفه در آیه اختلاف دارند.
6. شا: علامت شامی، و در موردی است که قرّای اهل شام با اهل مکه و مدینه و کوفه در آیه اختلاف دارند.
7. عَشر: نشانه یک دسته ده تایی از آیات. در موارد اختلاف، کلمه «عَشر» معمولاً برای نشان دادن ده آیه به اعتقاد قاریان کوفه است.
8. ع: مخفّف کلمه عَشر (به معنای عدد ده) ، و نشانه پایان یک دسته ده تایی از آیات.
9. ی: علامت عدد «ده» به حساب جُمَل (حساب حروف ابجد) ، و نشانه پایان یک دسته ده تایی از آیات.
10. عکب: نشانه ده آیه به اتفاق قرّاء کوفه و بصره («ع» حرف اول عشر، «ک» حرف اول کوفی، «ب» حرف اول بصری) .
11. عَب: نشانه ده آیه نزد قاریان بصره.
12. عَک: نشانه ده آیه نزد قاریان کوفه.
13. خَمس: مخفّف کلمه خَمس (به معنای عدد پنج) ، و نشانه پایان یک دسته پنج تایی از آیات. در موارد اختلاف، کلمه «خَمْس» معمولاً برای نشان دادن پنج آیه به اعتقاد قاریان کوفه است.
14. خ: مخفّف کلمه «خمس» (به معنای پنج) ، و نشانه پایان هر پنج آیه.
15. هـ: علامت عدد پنج به حساب جُمَل (حساب حروف ابجد) ، و نشانه پایان هر پنج آیه.
16. خَب: نشانه پنج آیه نزد قاریان بصره.
17. خَک: نشانه پنج آیه نزد قاریان کوفه.
18. خَکب: نشانه پنج آیه به اتفاق قاریان کوفه و بصره («خ» حرف اول خَمس، «ک» حرف اول کوفی و «ب» حرف اول بصری) .
19. رُبع: نشانه یک حزب قرآن.
نیز ر.ک:شماره آیات.
منابع
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 258
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «رموز شماره آیات» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تَب، خَب، خَکب، خَکْ، خَمْس، رُبع، شا، عَب، عَشر، عَک، عَکْب، کو، لَب ( علوم قرآنی )، مَد (رموز شماره)، مَک، هـ، ی
منابع
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 258