زیادت حروف

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ زیادت حروف

◄ زیادت أمْ

◄ زیادت أنْ

◄ زیادت إذا

◄ زیادت إذْ

◄ زیادت إلی

◄ زیادت إنْ

◄ زیادت الف

◄ زیادت باء

◄ زیادت فاء

◄ زیادت فی

◄ زیادت لا

◄ زیادت لام

◄ زیادت ما

◄ زیادت مِنْ

◄ زیادت واو

◄ زیادت کاف

◄ زیادت یا

توضیح مفهومی

زیادت حروف : زیادت برخی حروف به قصد افاده تأکید؛ از انواع اسلوب بدیعی قرآن

یکی از انواع اسلوب بدیعی قرآن، اطناب به زیادت است که انواع گوناگونی دارد. یکی از آنها اطناب به زیادت حروف است که یا برای تأکید نفی است، مثل باء فی خبر لیس، و یا برای تأکید ایجاب است، مثل حرف لام داخل بر مبتدا. زرکشی حروف: إن، أن، لا، ما، مِن، باء، و لام را حروفی دانسته که استعمال آنها به قصد زیادت و تأکید، رواج بیشتری دارد.

از قول مفسران و صاحب نظران علوم قرآنی مواردی از آیات نقل شده که قائل به زیادت برخی حروف در آنها شده‌اند:

1. حرف کاف: در آیه: «فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَّأْکُولٍ» (فیل// 5) حرف کاف را زائد دانسته و تقدیر آیه را«فَجَعَلَهُمْ عَصْفاً مَّأْکُولاً» دانسته‌اند.

و در آیه: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» (شوری// 11) دو قول ذکر شده است: 1. زائد بودنِ کلمه «مثل». بنابر این قول، تقدیر آیه چنین است: لیس کهو شیءٌ. 2. زائد بودن حرف کاف، که تقدیر آیه چنین می‌شود: لیس مثلَه شیءٌ. از آنجا که قول به زیادت حرف، سهل تر از قول به زیادت اسم است، مشهور نحویین همین قول را اختیار کرده‌اند.

البته بحث‌های زیادی در مورد این آیه میان نحویین جریان داشته و برخی اساساً زیادت هیچ کدام را نپذیرفته‌اند.

2. حرف باء: در آیات متعددی، از جمله در آیه: «وَکَفَی بِاللّهِ حَسِیباً» (نساء// 6) باء را زائد دانسته و تقدیر آیه را«وَکَفَی اللّهُ حَسِیباً» دانسته‌اند.

و در آیه: «فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ» (بقره// 137) است. مفسران سه احتمال در مورد باء داده‌اند که یکی از این احتمالات، زیادت باء، به تقدیر: «فَإِنْ آمَنُواْ مِثْلَ مَا آمَنتُم بِهِ» است.

آیات دیگری که برخی به زیادت حرف باء در آنها معتقدند عبارتند از: «وَلاَ تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ» (بقره// 195) ؛ «وَهُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ» (مریم// 25) ؛ «أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَی» (علق// 14) ؛ «فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَی السَّمَاء» (حج// 15) ؛ «وَمَن یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ» (حج// 22) ؛ «رُدُّوهَا عَلَیَّ فَطَفِقَ مَسْحًا بِالسُّوقِ» (ص// 33) ؛ «وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ» (مؤمنون// 20) ؛ «بِأَییِّکُمُ الْمَفْتُونُ» (قلم// 6) ؛ «وَالَّذِینَ کَسَبُواْ السَّیِّئَاتِ جَزَاء سَیِّئَةٍ بِمِثْلِهَا» (یونس// 27) ؛ «أَلَیْسَ ذَلِکَ بِقَادِرٍ عَلَی أَن یُحْیِیَ الْمَوْتَی» (قیامت// 40) ؛ «أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ» (زمر// 36) ؛ «أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَادِرٍ عَلَی أَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتَی» (احقاف// 33) .

3. حرف «إذ»: زرکشی از ابو عبیده نقل می‌کند که در آیه: «هَلْ یَسْمَعُونَکُمْ إِذْ تَدْعُونَ» (شعراء// 72) حرف «إذ» را زائده دانسته است.

4. «إن» خفیفه: برخی گفته‌اند در آیه: «وَلَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فِیمَا إِن مَّکَّنَّاکُمْ فِیهِ» (احقاف// 26) حرف «إن»به صورت زائده و برای تأکید آمده است.

5. «أن»: برخی از آیاتی که عده‌ای گفته‌اند این حرف در آنها به صورت زائده و برای تأکید آمده چنین است: «وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِیءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا» (عنکبوت// 33) ؛ «وَمَا لَنَا أَلاَّ نَتَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ» (ابراهیم// 12) ؛ «وَمَا لَنَا أَلاَّ نُقَاتِلَ فِی سَبِیلِ اللّهِ» (بقره// 246) .

6. «ما»: از جمله آیاتی که عده‌ای قائل به زیادت حرف «ما» در آنها هستند عبارتند از: «إِنَّمَا اللّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ» (نساء// 171) ؛ «کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَی الْمَوْتِ وَهُمْ یَنظُرُونَ» (انفال// 6) ؛ «إِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء» (فاطر// 28) ؛ «أَیْنَمَا تَکُونُواْ یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ» (نساء// 78) ؛ «حَتَّی إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» (فصلت//20) ؛ «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً» (بقره// 26) ؛ «بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِکُفْرِهِمْ فَقَلِیلًا مَّا یُؤْمِنُونَ» (بقره// 88) .

7. «لا»: از زمره آیاتی که ادعای زیادت حرف «لا» در آنها شده عبارت است از: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ» (فصلت// 34) ؛ «لِئَلَّا یَعْلَمَ أَهْلُ الْکِتَابِ أَلَّا یَقْدِرُونَ عَلَی شَیْءٍ» (حدید// 29) ؛ «قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ» (اعراف// 12) ؛ «قَالَ یَا هَارُونُ مَا مَنَعَکَ إِذْ رَأَیْتَهُمْ ضَلُّوا أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیْتَ أَمْرِی» (طه// 92-93) ؛ «فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ» (معارج// 40) ؛ «فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ» (واقعه// 75) ؛ «لَا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ» (قیامت// 1) ؛ «قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئًا» (انعام// 151) .

8. «مِن»: زیادت این حرف نیز در برخی آیات ادعا شده است، مثل: «وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُهَا» (انعام// 59) ؛ «مَّا تَرَی فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَی مِن فُطُورٍ» (ملک// 3) ؛ «مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ وَمَا کَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ» (مؤمنون// 91) ؛ «وَلَقدْ جَاءکَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِینَ» (انعام// 34) ؛ «یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی» (نوح// 4) ؛ «یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ» (حج// 23) ؛ «وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ» (بقره// 271) .

9. حرف لام: گفته شده حرف لام نیز دز برخی آیات، زائده است، مثل: «قُلْ عَسَی أَن یَکُونَ رَدِفَ لَکُم» (نمل// 72) ؛ «یُرِیدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَیَهْدِیَکُمْ» (نساء// 26) ؛ «وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» (زمر// 12).

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (274-278)
2. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه (75-89)
3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 221
4. التبیان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه 483
5. التبیان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه 120
6. مجمع البیان فی تفسیر القران جلد 1 : صفحه 406
7. مجمع البیان فی تفسیر القران جلد 3 : صفحه 20

اصطلاح‌نامه

اعم

زیادت ( علوم قرآنی )

اخص

زیادت أمْ، زیادت أنْ، زیادت إذا، زیادت إذْ، زیادت إلی، زیادت إنْ، زیادت الف، زیادت باء، زیادت فاء، زیادت فی، زیادت کاف، زیادت لا، زیادت لام، زیادت ما، زیادت مِنْ، زیادت واو، زیادت یا

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه زیادت حروف به زیرصفحه زیادت حروف/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 221
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (274-278)
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه (75-89)
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (70-90)
• التبیان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه 483
• التبیان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه 120
• مجمع البیان فی تفسیر القران جلد 1 : صفحه 406
• مجمع البیان فی تفسیر القران جلد 3 : صفحه 15، 20