مصحف سمرقندی

توضیح مفهومی

مصحف سمرقندی : مصحف منسوب به خط خلیفه سوم

مصحف سمرقندی، به عثمان منسوب است. گویا امیر تیمور گورکانی (م 807 ق) قطعاتی از آیات قرآن منسوب به خط عثمان را همراه خود از شام به سمرقند می‌برد که پس از مرگ وی بر سر قبرش می‌گذارند. بعد این مصحف به جامع عبیدالله الاحمر (خواجه احرار سمرقند) منتقل می‌شود. سپس حاکم ترکستان آن را به پطرزبورگ منتقل می‌کند و در کتابخانه انستیتو باستان‌شناسی نگهداری می‌شود. این نسخه در آن‌جا به نام «مصحف سمرقندی» معروف، و شایع می‌شود که همان مصحفی است که عثمان روی آن کشته شد و آثار خون وی بر آن مانده است؛ لذا مردم در روزهای معیّنی آن را زیارت می‌کردند.

در سال 1904 م اداره سانسور پطروگراد (لنین‌گراد) به پروفسور ن. پاکراوسکی مدیر انستیتو باستان‌شناسی پطروگراد اجازه چاپ پنجاه نسخه از آن را داد. به موجب این اجازه، کپی لیتوگرافی آن توسط ماسکیموف. س. ن تهیه شد. 25 نسخه به ممالک اسلامی و بعضی از مستشرقان اهدا و 25 نسخه دیگر هر یک به بهای پانصد روبل (طلا) فروخته شد. نسخه‌ای از آن را ناصرالدین‌شاه در یک مخزن بزرگ در کتابخانه سلطنتی نگاه داشت و نسخه دیگری از آن در سال 1341 به کتابخانه مجلس شورای ملی عرضه شد که گویا باز برای کتابخانه سلطنتی خریداری شده باشد.

این مصحف پس از انقلاب شوروی در سال 1918 م با تشریفات نظامی به اداره «نظارت دینی»، و پنج سال بعد (1923م) به سمرقند منتقل شد.

اکنون قرآن مزبور به کتابخانه انستیتو شرق‌شناسی فرهنگستان علوم جمهوری ازبکستان (ظ تاشکند) منتقل شده است.

این یک نمونه خوب از آن مصاحفی است که به خط عثمان نسبت داده‌اند. این مصحف به خط حیری - کوفی است؛ اما نقطه و اعراب ندارد. رسم‌الخط بسیار قدیمی است؛ اما نه به آن حد که به زمان عثمان برسد. بعضی جاها «الف» میان کلمه را ندارد؛ مثل «راحمین»؛ ولی در «قالوا» الف وسط و آخر و «واو» را دارد.

منابع

1. تاریخ قرآن : صفحه 466

اصطلاح‌نامه

وابسته

مصاحف عثمانی

منابع

• تاریخ قرآن : صفحه 466