مصحف اُبَیّ بن کعب انصاری

توضیح مفهومی

مصحف اُبَیّ بن کعب انصاری : مصحف تهیه شده توسط ابیّ بن کعب

اُبَیّ بن کعب از بزرگان انصار و از کاتبان وحی و پیش از اسلام، از دانشمندان یهود بود. اسلامِ او قبل از زید بن ثابت بود و پیش از او کاتب وحی بود. به او «سیّد المسلمین» هم می‌گفتند. جزو چهار نفری است که پیامبر فرمود قرآن را از ایشان (عبدالله بن مسعود، سالم مولی حذیفه، معاذ بن جبل، اُبیّ بن کعب) فراگیرید. به گفته انس بن مالک جزو چهار نفری است که جامع قرآن در زمان رسول خدا (ص) بودند. او مصحفی داشت که تا دو قرن از شهرت برخوردار بود. در مورد ترتیب سوره‌ها در مصحف اُبیّ سه منبع در اختیار است: 'الإتقان' سیوطی؛ 'فهرست' ابن ندیم؛ 'مقدّمتان'. البته گزارش این سه منبع با هم متفاوت است.

بر اساس گزارش‌های موجود، ویژگی‌هایی مصحف ابیّ بن کعب را می‌توان چنین خلاصه کرد:

1. ترتیب سوره‌ها با تقدیم سوره‌های بزرگ (طوال) بر سوره‌های قصار، و شبیه ترتیب مصحف ابن‌مسعود است.

2. مانند مصحف ابن مسعود دارای 115 سوره بود؛ با این تفاوت که مصحف ابن‌مسعود فاقد سوره حمد بود امّا در مصحف ابیّ بن کعب سوره حمد موجود بود ولی «بسم الله» از میان سوره فیل و قریش حذف، و یک سوره محسوب شده بود.

3. اضافه کردن دو سوره پس از معوّذتین به اسم سوره خلع و حفد.

اما با توجه به نقش او در تهیه «مصحف امام» و ختم شدن اسانید قرائت شش تن از قرّای سبعه به وی، این احتمال تقویت می‌شود که اختلاف‌هایی که به مصحف وی نسبت داده شده، پیش از تدوین مصحف امام بوده و پس از آن، مصحف وی با مصحف رسمی تفاوتی نداشته است.

اختلاف قرائت هایی را از اُبَیّ بن کعب نقل کرده‌اند. این موارد را در چهار دسته تقسیم کرده‌اند:

1. اختلاف در لهجه: مثلاً «لایضرّکم کیدهم» را به پیروی از لهجه حجازی فکّ ادغام می‌کرد و می‌گفت: «لایضررکم کیدهم»، و «بُعثِرَ» را «بُحثِر»، و «إنّا أعطیناکَ» را «إنّا أنطیناکَ» تلفظ می‌کرد.

2. گاهی کلمات مترادف را به کار می‌برد، مثلاً در «ولاالضّالّین» می‌گفته: «غیر الضّالّین».

3. دارای جملات و یا کلمات تفسیری بوده، مثلاً در: «فصیام ثلاثة أیّامٍ... » (بقره//196) کلمه «متتابعات» را اضافه داشته، و در آیه 24 سوره نساء «إلی أجلٍ مسمّی» را زیاد داشته است.

4. آنچه در باره جملاتی مثل: «وَلَو أنّ ابن آدم سأل وادیاً من مالٍ و أعطیه... » از او نقل کرده‌اند بیشتر شبیه حدیث است تا آیه قرآن.

منابع

1. کتاب المصاحف : صفحه 63
2. تاریخ القرآن : صفحه (149-158)
3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 244
4. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (222-223)
5. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 322
6. تاریخ قرآن : صفحه (340-353)

اصطلاح‌نامه

اعم

مصاحف صحابه

وابسته

ترتیب مصحف اُبَیّ بنکعب

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مصحف اُبَیّ بن کعب انصاری به زیرصفحه مصحف اُبَیّ بن کعب انصاری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 65، (222-223)، 226، 244
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 259
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 308، 322، 323
• تاریخ القرآن : صفحه (149-158)
• تاریخ قرآن : صفحه (340-353)
• کتاب المصاحف : صفحه 63
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 261
• پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی جلد 1 : صفحه 151