تضمین قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تضمین قرآن : اقتباس بخشی از قرآن در کلام
تضمین و اقتباس این است که گوینده، قسمتی از کلام دیگری را در کلام خود می‌آورد؛ به‌صورتی که معلوم باشد قصد اقتباس دارد، نه سرقت و انتحال.
«تضمین قرآن» که به آن «اقتباس» نیز می‌گویند عبارت است از آوردن قسمتی یا تمام آیه قرآن در کلام (نثر یا شعر) ، یا اقتباس آن برای مَثَل و تمسک به آن در حین تکلم و بیان.
مثال تضمین قرآن در شعر:
- 1. گل در لحاف غنچه خوش خفته بُد سحرگه باد صبا بر او خواند «یا ایها المزمل». *
در این شعر، آیه اوّل سوره مزّمّل اقتباس شده است.
- 2. چو رسی به طور سینا «ارنی» مگو و بگذر که نیرزد این تمنا به جواب «لن ترانی». *
در این شعر، آیه 143 سوره اعراف اقتباس شده است.
مثال تضمین قرآن در نثر و اقتباس آن برای «مَثَل» این است که کسی از فاجعه‌ای تأسف می‌خورد، در حالی که مردم از درک سبب آن عاجزند؛ لذا می‌گوید «لَیْسَ لَهَا مِن دُونِ اللَّهِ کَاشِفَةٌ» (نجم// 58) .
یا وقتی با شخصی که مذهب باطل و فاسدی دارد بحث می‌کنند و می‌خواهند او را به باطلش احاله دهند، می‌گویند: «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ» (کافرون// 6) .
در باره جواز اقتباس و تضمین قرآن، میان فرقه‌های مسلمان اختلاف است؛ برخی از فرقه‌ها به ویژه مالکیه این کار را تحریم کرده‌اند؛ اما فرقه‌های دیگر به‌ویژه شافعیه، اقتباس قرآن را جایز می‌دانند. بسیاری از فقیهان مذاهب مختلف، اقتباس آیات در ایراد خطبه، وعظ، مدح پیامبر اکرم (ص) و بزرگان دین و پاکان را تشویق کرده‌اند. تنها چیزی که همه علمای دین به‌طور اجماعی اقتباس آن را منع کرده‌اند «هجو» (دشنام‌گویی) و «هزل» (یاوه‌سرایی) است.
بنابراین، می‌توان گفت اگر به قصد تفهیم مطالب به شنونده و چاشنی کلام، آیه قرآن یا قسمتی از آن برای شاهد مثال ارائه شود، افزون بر این که از نظر شرعی هیچ اشکالی ندارد، از نظر عقلا نیز نیکو و زیبا است؛ لذا همه مسلمانان در زندگی روزانه خویش از قرآن برای شاهد مثال استفاده می‌کنند.
میان علمای اسلام بحث است که آیا در خود قرآن‌مجید نیز تضمینی وجود دارد یا نه. ابن‌ابی‌الاصبع گفته است: من در قرآن مجید به تضمینی برنخورده‌ام؛ مگر در دو مورد که در آن‌ها فصلی از «تورات» و «انجیل» به تضمین آمده است: یکی آن‌جا که می‌فرماید: «وَکَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ و…» (مائده// 45) و دیگری در آیه «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَی الْکُفَّارِ...» (فتح// 29) .
برخی از علما حکایت کلام دیگران در قرآن را نوعی تضمین می‌دانند؛ مانند:
1. حکایت کلام فرشتگان «قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» (بقره// 30) .
2. حکایت کلام منافقان: «قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ» (بقره// 11).
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 481
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 386
- مثل در قرآن کریم : صفحه 116
- بلاغة القرآن : صفحه 33
- تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی : صفحه 69
- تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی : صفحه 63
- تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی : صفحه 59
- تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی : صفحه 50
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تضمین قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تضمین قرآن به زیرصفحه تضمین قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.