تبلیغ
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تبلیغ: رسانیدن شرع و دین خدا به مردم.
واژه تبلیغ هرچند در لغت مفهوم گستردهای دارد ولی مراد از آن در اینجا معنای یادشده در شناسه میباشد که در آیات متعدّد از وظایف اصلی پیامبران شمرده شده است. 1
خدای حکیم، خلق را عبث و بیهوده نیافریده؛ بلکه برای غایتی بزرگ و ارزشمند یعنی معرفت و بندگی خویش خلق کرده است. 2 تحقّق این هدف عظیم در گرو رهایی بندگان از ظلمت نادانی و روشن شدن دل و جان آنان به نور علم و هدایت الهی است؛ چنانکه در آیات3 و روایات متعدّد بر این مطلب تصریح شده است.
بر پایه ضرورت یادشده، خدای متعال کسانی را از جنس بشر - که در پرتو وحی از مقاصد و مرادهای او آگاه و متصف به صفات و اسمای او هستند - در میان آنان برانگیخته و رسالت تبلیغ دین و تعلیم و تزکیه مردم را بر دوش ایشان نهاده است. اینان همان رهبران الهی و حجّتهای خداوند بر مردماند که شامل پیامبران و جانشینان آنان میشود.
پرورش یافتگان مکتب انبیا و امامان معصوم علیهم السّلام یعنی فقها و عالمان دینی نیز در طول تاریخ، رسالت خطیر تبلیغ دین را عهدهدار بودهاند؛ از اینرو، خداوند در قرآن کریم از مؤمنان میخواهد از میان هر قومی، برخی برای تفقّه در دین و آموختن علوم دینی به مراکز علمی کوچ کنند و پس از کسب توانمندیهای لازم علمی و عملی به سوی قوم خود بازگردند و به انذار آنان - که همان تزکیه و تعلیم باشد - بپردازند. 4
مبلّغ دینی به لحاظ اهمیت و حساسیت موضوع، باید از ویژگیهایی همچون بصیرت و آگاهی نسبت به هدف و محتوای تبلیغ، 5 ایمان، 6 خود سازی، پیشگامی در عمل به تکالیف دینی، 7 و صفات و خصلتهای نیکو8 برخوردار باشد.
خداوند متعال شیوههای دعوت به آیین حق را این گونه بیان کرده است: ') مردم را (به راه پروردگارت با حکمت و پند و اندرز نیکو) موعظه حسنه
________________________________________
344
(فراخوان و با آنان به شیوهای که بهتر و نیکوتر است) سخن درست، منطقی و مستدل (مجادله کن. '9
در روایات نیز شیوه القای مرحلهای و تدریجی مطالب و ظرفیت مخاطب مورد توجّه و گوشزد قرار گرفته است. 10 در روایتی از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله آمده است: 'ما پیامبران مکلّفیم بر اساس ظرفیت عقول) قدرت درک (مخاطبان با آنان سخن بگوییم. '11
گفتن اذان، برپایی نماز جماعت، نماز عید و جمعه و اقامه عزا برای امام حسین علیه السّلام از مصادیق تبلیغ به شمار میرود؛ چنانکه مسجد از اصیلترین پایگاههای تبلیغ دینی نزد همه مذاهب اسلامی است.
در مجامع شیعی علاوه بر مساجد از تکایا، حسینیهها، مهدیهها، بارگاه امامان معصوم علیهم السّلام و امامزادهها و حتّی منازل افراد در ایّامی خاص برای عزاداری سید الشهداء علیه السّلام و بزرگداشت میلاد و شهادت سایر معصومین علیهم السّلام و ذکر فضائل و مناقب آنان و تبلیغ و ترویج دین و بیان احکام الهی استفاده میشود. از این عنوان در بابهایی نظیر اجتهاد و تقلید، طهارت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و تجارت سخن گفته شده است.
حکم: تبلیغ احکام کلّی الهی - اعم از اصول یا فروع دین - بر عالِم به آن با زبان یا قلم واجب است. 12 چنانکه آموختن علم دین و آگاهی از مسائل آن، چه در زمینه اعتقادات و معارف دینی و چه در زمینه احکام و مسائل فرعی، جهت ابلاغ به افراد ناآگاه و حفظ شرع مقدّس از به فراموشی سپرده شدن و نابود گردیدن آن، واجب کفایی) ر وجوب کفایی (است. 13
فتوا دادن بین مردم از سوی فقیه جامع شرایط، از مصادیق تبلیغ احکام الهی شمرده شده است. 14 دعوت کافران به اسلام قبل از نبرد با آنان بر امام یا نایب وی واجب است. 15
اجرت بر تبلیغ: بنابر قول مشهور - که گرفتن مزد بر واجبات را حرام میدانند -16 گرفتن اجرت بر تبلیغِ واجب، حرام است. بدیهی است کمکها و هدایای مردمی به
________________________________________
345
مبلّغ دینی از این حکم مستثنا و گرفتن آن جایز است. 17
1. مائده/ 92؛ رعد/ 40؛ نحل/ 2 35. ذاریات/ 3 56. علق/ 5 - 4؛ الرحمن/ 4؛ قیامت/ 4 19. توبه/ 5 122. یوسف/ 6 108. آل عمران/ 7 61. هود/ 8 88. آل عمران/ 159؛ طه/ 9 25. نحل/ 10 125. وسائل الشیعة 186 /16 و 220؛ بحارالانوار11 193 - 192 /2. بحارالانوار 12 85 /1. کتابالمکاسب 77 /1؛ مصباحالفقاهة 13 121 /1. منتهی المطلب 4 /1 و 7؛ التنقیح) الإجتهاد والتقلید (/ 14 66. تذکرة الفقهاء 449 /9؛ الرسالة السعدیة/ 8؛ مصباح المنهاج/ 15 10 - 9. جواهرالکلام 16 52 - 51 /21. القواعدالفقهیة) بجنوردی (17 157 /2. وسائل الشیعة 142 - 141 /27.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 343
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تبلیغ به زیرصفحه تبلیغ/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 343