قیاس مرکب الاصل
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قیاس مرکب الاصل : قیاس مرکّب با اختلاف در تعیین ' علت اصل '
قیاس مرکب الاصل، مقابل قیاس مرکب الوصف بوده، و به قیاسی گفته می‌شود که درباره ' علت اصل ' در آن اختلاف بوده و اجماعی از امت و یا نصی از شارع نیز درباره ' علت اصل ' وجود ندارد، و آن، هنگامی محقق می‌شود که مستدل علتی را برای حکم اصل ذکر کند و از راه آن، حکم اصل را به فرع سرایت دهد، اما معترض علتی دیگر را تعیین و حکم را از طریق آن ثابت نماید؛ برای مثال، اگر حر، عبد مکاتبی را به قتل برساند، درباره قصاص کردن حرّ به دلیل کشتن عبد مکاتب، اجماعی از امت و نصی از شارع وارد نشده است، اما ' شافعی ' و ' ابوحنیفه ' گفته‌اند: چون عبد مکاتب، عبد است، به همین خاطر، حر در مقابل او قصاص نمی‌شود (علت حکم عدم قصاص را عبد بودن دانسته‌اند) .
اما ' حنفی ' علت در عدم قصاص را مجهول بودن مستحق طلب قصاص ـ ولیّ دم ـ می‌داند، چون معلوم نیست آیا مولای عبد می‌تواند قصاص را مطالبه کند، یا ورثه عبد مکاتب، زیرا به هر حال، مقداری از عبد بر اثر قرارداد مکاتبه آزاد شده است، و این علت در فرع وجود ندارد (هر عبدی مکاتب نیست).
منابع
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 3,4 : صفحه (176-177)
- فرهنگ نامه اصول فقه