تعظیم ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تعظیم
تعظیم: بزرگ داشتن کسی یا چیزی.
تعظیم عبارت است از رعایت مرتبه و شأن هر کس یا هر چیز مستحقِ تعظیم. مقابل آن اهانت) ر اهانت (است که اخصّ از ترک تعظیم میباشد؛ از اینرو هر ترک تعظیمی اهانت شمرده نمیشود، هرچند اهانت بدون ترک تعظیم تحقّق نمییابد.
تعظیم دارای مراتبی است. کمترین آن مرتبهای است که ترک آن اهانت شمرده میشود. به عنوان مثال تعظیم قرآن کریم به لحاظ مکان مراتبی دارد. پایینترین مرتبه آن نگهداری قرآن در جایی است که از قرار گرفتن زیر پا یا بازیچه کودکان محفوظ باشد و ترک این مرتبه، یعنی قرار دادن آن در محل رفت و آمد و در دسترس کودکان اهانت به قرآن شمرده میشود. 1
در قرآن کریم به تعظیم شعائر2) ر شعائر (و حُرُمات الهی) مقدّسات (3 سفارش شده و در کتب مربوط به قواعد فقهی تحت عنوان قاعده حرمت اهانت به محترمات و مقدّسات) ر قاعده حرمت اهانت (، به مناسبت از تعظیم سخن رفته است. در پارهای ابواب فقهی مانند طهارت، صلات، زکات، تجارت، صید و ذباحه و حدود به عنوان دلیل وجوب، حرمت، استحباب یا کراهتِ برخی اعمال به کار گرفته شده است.
حکم: تعظیم شخص یا چیزی که شرع یا عقل آن را سزاوار تعظیم میداند، امری راجح و مطلوب است و ترک آن در مراتبی
که منجرّ به اهانت شود، حرام و رعایت دیگر مراتب آن، مستحب است. 4
مستحقّ تعظیم: خداوند متعال اوّلاً و بالذّات سزاوار تعظیم است؛ سپس اسماء و صفات او) ر اسماء متبرّکه (؛ لفظی باشد، مانند لفظ اللَّه، رحمان، رحیم؛ یا تکوینی، مانند انبیا و اوصیای ایشان و مؤمنان کامل و نیز هر چیزی که منتسب به خدای متعال یا اولیای او است، مانند قرآن، دین، مکانهای شریف - همچون مکّه، مدینه، کعبه، کربلا و دیگر مشاهد مشرّفه) ر مشاهد مشرّفه (-، زمانهای شریف - همچون روزهای عید قربان، فطر، غدیر و جمعه و ماههای حرام) ر ماههای حرام (- و نیز اشیای محترم مانند تربت کربلا و ضریح معصومان علیهم السّلام و اولیای الهی.
کیفیّت تعظیم: کیفیّت تعظیم، متناسب با شأن و رتبه تعظیم شونده متفاوت است.
تعظیم خداوند متعال به عبادت و ترک مخالفت او و توصیف و تعریف او - به اسمایی که بر تنزیه و کبریایی او دلالت دارد، مانند »سُبحانَ اللَّه« و »اللَّهُ أَکْبَر« - میباشد.
تعظیم انبیا و جانشینان ایشان به پذیرش دعوت آنان، اطاعت از دستورهای ایشان و یاد کردن آنان با اوصاف و القاب متناسب با شأن ایشان و ذکر و نشر فضائلشان است.
تعظیم مؤمنان کامل به خضوع در مقابل ایشان، جهت فراگیری معارف و آموزههای دینی از آنان و ستودن ایشان با اوصاف متناسب با شأن آنان تحقّق مییابد. تعظیم دین خدا، قرآن، اماکن و ایّام شریف و اشیای محترم، هرکدام، متناسب با حالات و شئون آن است.
نمونههایی از احکام تعظیم:
طهارت: استنجاء) ر استنجاء (با دستی که دارای انگشترِ مزیّن به اسماء خداوند متعال یا معصومان علیهم السّلام است، در صورت عدم علم به نجس شدن آن، به دلیل منافات داشتن آن با تعظیم، مکروه است. 5 گروهی از فقها مسّ لفظ جلاله »اللَّه« و سایر اسامی خاصّ الهی را بدون طهارت، به دلیل منافات داشتن
آن با تعظیم، حرام دانستهاند. برخی حکم یادشده را به همان دلیل در مورد اسامی انبیا علیهم السّلام نیز جاری کردهاند. 6 همچنین برخی به دلیل مذکور، دخول جنب در مشاهد مشرّفه را حرام دانستهاند. 7
ساختن بنا، روی قبر پیشوایان دینی، شهدا و صالحان و عالمان ربّانی به دلیل تعظیم شعائر الهی، نه تنها مکروه نیست بلکه ممدوح و پسندیده است. 8
صلات: روبه قبله آمیزش کردن و شلوار پوشیدن و هر حالتی که با تعظیم قبله منافات داشته باشد مکروه است. 9 گذاردن پیشانی بر خاک به قصد تعظیم در تحقّق سجده، معتبر است. 10
زکات: از مصارف زکات در سهم »سبیل اللَّه« صرف آن در تعظیم شعائر الهی است. 11
تجارت: گروهی از فقها فروختن قرآن به کافر را به دلیل منافات داشتن آن با تعظیم کتاب آسمانی، حرام دانستهاند. برخی نیز به همان دلیل، فروختن کتب حدیثی، تفسیری، ادعیه و مانند آنها را که نزد مسلمانان دارای احترام و سزاوار تعظیم است به کفّار حرام دانستهاند. 12
صید و ذباحه: هنگام تذکیه حیوان) ر تذکیه (، ذکر نام خداوند که بیانگر عظمت او باشد مانند »اللَّهُ أَکْبَر«، کافی است. 13
حدود: دشنام دهنده به پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله یا دیگر معصومان علیهم السّلام، مستحق قتل است. برخی فقها این حکم را بر دشنام دهنده انبیا علیهم السّلام نیز - از آن جهت که تعظیم ایشان از ضروریات و سبّ آنان موجب ارتداد است - تعمیم دادهاند. 14
) ر احترام (
1. العناوین 558 /1؛ القواعد الفقهیة) بجنوردی (300 /5؛ جواهر الکلام 2 47 /3. حج/ 4 30. 3 32. العناوین 558 /1؛ جواهر الکلام 5 47 /3. المقنعة/ 41؛ الحدائق الناضرة 6 82 - 79 /2. الحدائق الناضرة 49 - 47 /3؛ جواهر الکلام 7 316 /2. الحدائقالناضرة 9 132 /4. 8 53 /3. العروة الوثقی 10 548 /1. مختصر الاحکام) گلپایگانی (/ 11 63. تحریر الوسیلة 12 338 /1. جواهر الکلام 13 340 - 338 /22. منهاج الصالحین) خوئی (14 339 - 338 /2. الروضة البهیة 194 /9.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 535
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تعظیم ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تعظیم ذمی، تعظیم زاهد، تعظیم سالخورده، تعظیم شعائر، تعظیم ظالم، تعظیم عالم ( فقه )، تعظیم فاعل معروف، تعظیم قرآن، تعظیم وارد شونده
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تعظیم ( فقه ) به زیرصفحه تعظیم ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.