حصر صفت بر موصوف ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حصر صفت بر موصوف ( اصول فقه ) : اختصاص صفت به موصوف معیّن و سلب آن از سایر اشیا
حصر صفت بر موصوف، مقابل حصر موصوف بر صفت بوده و به این معنا است که این صفت از موصوف خود به موصوف دیگری تجاوز نمی‌کند، هر چند ممکن است موصوفِ آن، صفات دیگری هم داشته باشد، مانند: ' لاسیف الا ذوالفقار ' که صفت شمشیر بودن، در ذوالفقار منحصر شده است و گویا سایر شمشیرها، شمشیر نیست، گر چه ذوالفقار صفات دیگری هم دارد. و نیز مانند: ' لافتی اِلاّ علیّ ' که صفت جوانمردی، در علی (ع) حصر شده است.
حصر صفت بر موصوف از نظر وجودی ـ در خارج ـ بیشتر از حصر موصوف بر صفت است و این حصر دو گونه است: 1. حصر حقیقی؛ 2. حصر ادعایی و مجازی.
یعنی: گاهی حقیقتاً صفت در موصوفی منحصر است و گاهی متکلم مبالغه کرده و به صورت مجازی صفت را در این موصوف منحصر کرده است، که در این صورت، بر حصر دلالت نمی‌کند.
برای مثال، جمله: ' انّما الفقیه زید ' دلالت می‌کند بر این که فقیه، فقط زید است و فقاهت غیر او یا در حاشیه است و یا فقاهت نیست، و یا وقتی گفته می‌شود: ' انما القدرة لله ' به این معنا است که قدرت در خداوند متعال منحصر است و از این نظر که قدرت غیر او اصلی نبوده و حاشیه‌ای است، گویا قدرتی وجود ندارد.
نکته:
چون حصر و قصر به یک معنا است، از حصر صفت بر موصوف، به قصر صفت بر موصوف نیز تعبیر شده است.
منابع
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 141
- مبادی فقه و اصول جلد 2 : صفحه 247
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 272
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حصر صفت بر موصوف ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: