جمع منکّر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع منکّر : اسم جمع نکره، از الفاظ مورد اختلاف در دلالت بر عموم
جمع منکّر، یعنی اسم نکره‌ای که به صورت جمع استعمال شده است، مانند: ' رجال ' در آیه « رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکر الله » [۱] .
در این که جمع منکّر از الفاظ عموم محسوب می‌شود یا نه، اختلاف است.
کسانی که دلالت آن را بر عموم نپذیرفته‌اند استدلال کرده‌اند که رجال، جمع رجل است و چون رجل بر عموم استغراقی دلالت ندارد، رجال نیز بر عموم استغراقی دلالت ندارد، هر چند مانند رجل، صلاحیت صدق بر یکایک افراد را به صورت بدلی دارد.
کسانی، هم چون شیخ طوسی که به دلالت آن بر عموم اعتقاد دارند، استدلال نموده‌اند که لفظ جمع هم بر ادنی مراتب (پایین ترین مرتبه از مراتب جمع) که سه نفر می‌باشد و هم بر اعلی مراتب (بالاترین مرتبه) دلالت می‌نماید، ولی وقتی متکلم حکیم آن را استعمال می‌کند، اگر اراده او به ادنی مراتب جمع تعلق گرفته باشد باید آن را بیان کند (قرینه آورد) و اگر بیان ننماید، از راه جریان مقدمات حکمت، نتیجه گرفته می‌شود که مراد او از استعمال جمع منکّر، بیان این مطلب است که حکم او به اعلی مراتب، یعنی تمامی افراد و مصادیق آن، تعلق گرفته است.
به این استدلال دو پاسخ داده شده است:
پاسخ اول، نقضی است؛ به این بیان که اگر متکلم حکیم اعلی مراتب را اراده نموده بود، بیان می‌کرد و چون بیان نکرده است، روشن می‌شود که آن را در نظر نداشته است.
پاسخ دوم این که: قطع به اراده اقل مراتب و شک در اراده بیش از آن، خود قرینه‌ای است بر این که اقل مراتب اراده شده است.
' صاحب معالم ' می‌گوید:
لفظ جمع برای معنای مشترک بین عموم و خصوص وضع شده است، بنابراین، هر گاه به طور مطلق به کار رود، احتمال صدق آن بر اقل مراتب و اعلی مراتب، وجود دارد، اما چون اراده اقل مراتب از جانب متکلم یقینی است ولی اراده مراتب دیگر آن مشکوک است، تا قرینه‌ای بر اراده مراتب دیگر اقامه نشود، به عدم اراده آنها حکم می‌گردد؛ پس جمع منکّر بر عموم دلالت نمی‌کند.
پانوشت
منابع
- اصول فقه : صفحه 149
- معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 106
- تحریرالمعالم : صفحه 104
- قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 220
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جمع منکّر» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمع منکّر به زیرصفحه جمع منکّر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصول فقه : صفحه 149
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 415، 421
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 346
- القرآن الکریم سوره 24 ، آیه 37
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 331، 370، 375، 376
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 114
- تحریرالمعالم : صفحه 104
- قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 220
- مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 125
- معارج الاصول : صفحه 87
- معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 106، 107