آیه فیء
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه فیء : آیه 7 حشر، در باره حکم غنائم به دست آمده بدون جنگ و درگیری
به آیه 7 سوره حشر 'آیه فیء' می‌گویند: «مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاء مِنکُمْ وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»؛ «آنچه خدا از (دارایی) ساکنان آن قریهها عاید پیامبرش گردانید از آن خدا و از آن پیامبر (او) و متعلق به خویشاوندان نزدیک (وی) و یتیمان و بینوایان و درراهماندگان است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه را فرستاده (او) به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت بازایستید و از خدا پروا بدارید که خدا سختکیفر است».
'فیء' در اصل به معنای 'رجوع و بازگشت' است، و در اصطلاح فقهی به آن دسته از غنائم جنگی گفته می‌شود که بدون زحمت و رنج و خونریزی نصیب جامعه اسلامی گردد.
این آیه و آیه 6 همین سوره ناظر به داستان شکست یهود بنی‌نضیر است که پس از خروج آنان از مدینه، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی و خانه‌ها و قسمتی از اموالشان در مدینه باقی ماند و مسلمانان در اندیشه تقسیم آن‌ها براساس سنّت جاهلی بودند، که این آیه (آیه فیء) نازل شد و با صراحت بیان کرد که چون برای این اموال، جنگی نشده است و مسلمانان زحمتی نکشیده‌اند، تمام آن به رسول خدا (رئیس حکومت اسلامی) تعلق دارد، و او هر طور صلاح بداند تقسیم می‌کند. و از آن‌جایی که شخص پیامبر (ص) مدافع و حافظ حقوق نیازمندان است، قسمت عمده را برای آنان صرف می‌کند.
در نتیجه می‌توان گفت این آیه مصارف فیء را بیان می‌کند که شش مصرف دارد:
1. سهم خدا؛ 2. سهم پیامبر خدا (ص) ؛ 3. سهم ذی‌القربی؛ 4. سهم یتیمان؛ 5. سهم مسکینان؛ 6. سهم در راه ماندگان.
از دیگر نکات مهم در باره این آیه که به آن ارتباط دارد، داستان غم‌انگیز فدک است. پیامبر (ص) با توجه به این آیه و آیه 6 همین سوره (که خداوند فیء را مخصوص پیامبر (ص) دانست) مجاز بود آن را در راه‌های مذکور مصرف کند. یکی از آن راه‌ها مصرف در زندگی ذی‌القربی (خاندان علی (ع) و فاطمه (س) ) بود. با توجه به این، پیامبر (ص) فدک (دهکده‌ای آباد در اطراف مدینه و از یهودیان خیبر، که بدون خونریزی و جنگ به غنیمت گرفته بود) را به دخترش فاطمه (س) بخشید. این سخنی است که بسیاری از مورخان شیعه و سنّی به آن تصریح کرده‌اند.
ولی پس از پیامبر کسانی که نمی‌توانستند وجود این قدرت اقتصادی را در دست علی (ع) و فاطمه (س) ببینند و آن را مخالف قدرت سیاسی خود می‌دیدند، به بهانه‌های واهی آن را به چنگ خود گرفتند.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 23 : صفحه (501-512)
- مجله رسالة القرآن (فصلنامه) جلد 19 : صفحه (201-210)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 19 : صفحه 203
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه فیء» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه فیء به زیرصفحه آیه فیء/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.