متعلق نواهی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
متعلق نواهی : افعال مورد تعلق نهی شارع و مبغوض وی
متعلق نواهی، افعالی است که تحقق آنها در خارج مبغوض مولا است؛ یعنی ترک آنها مطلوب مولا بوده و انجام آنها مورد نهی وی قرار گرفته است.
یکی از مباحث مهمی که میان اصولیون مطرح می‌باشد، این است که آیا متعلق نهی (مثل متعلق امر) ذات طبیعت است و یا افراد (طبیعت همراه با خصوصیات) آن.
برای مثال، هنگامی که مولا به بنده اش می‌گوید: ' لا تشرب الخمر '، آیا منظور وی فقط ترک طبیعت آشامیدن شراب است بی آن که خصوصیت شرب، مثل زمان، مکان و مقدار شرب را لحاظ کند، یا این که مراد وی ترک افراد آن (طبیعت همراه با لوازم وجودی) است؟
مراد از طبیعت، ذات و ماهیت شیء است بدون انضمام مشخصات و لوازم فردی خارجی به آن؛ به بیان دیگر، مراد از طبیعت، مفهوم کلی است بدون فرق میان ماهیات حقیقی (مثل اکل و شرب) و ماهیات شرعی (مثل صلاة و صیام) .
و مراد از افراد، ماهیت، به انضمام مشخصات و عوارض خارجی است؛ برای مثال، اگر مولا بگوید: ' لا تکرم العالم '، مراد از ماهیت اکرام، مفهوم ' اکرام عالم ' است که کلی می‌باشد و منظور از فرد، اکرام در زمان خاص یا محل مشخص و به روشی خاص، مثل مهمانی دادن، است.
بیشتر عالمان اصول، معتقدند متعلق اوامر و نواهی، طبیعت است، نه فرد، زیرا مولا به ذات طبیعت توجه دارد نه به حصه خاصی از آن.
ثمره این بحث در مواردی هم چون ضمایم عبادات ظاهر می‌گردد؛ برای مثال، اگر کسی در تابستان با آب سرد وضو گرفت و در اصل وضو قصد قربت داشت، اما آب سرد را با نظر به خنک بودن آن انتخاب کرد، در این مورد اگر امر وضو به طبیعت آن تعلق گرفته باشد، قصد قربت در اصل وضو کافی است، اما اگر به افراد تعلق گرفته باشد، مکلف باید هم در اصل وضو و هم در قیود و ضمایم آن قصد قربت کند، وگرنه وضوی او باطل است. [۱]
در کتاب ' کفایة الاصول ' آمده است:
' الحق ان الاوامر و النواهی تکون متعلقة بالطبایع دون الافراد و لا یخفی ان المراد، ان متعلق الطلب فی الاوامر هو صرف الایجاد کما ان متعلقه فی النواهی هو محض الترک و متعلقهما هو نفس الطبیعة… ' [۲]
نکته اول:
طبیعتی که متعلق نهی واقع می‌شود، طبیعت مطلقه است، تا اقتضای استمرار و دوام داشته باشد، نه طبیعت مقید به زمان، مثل: ' لا تشرب الماء طول النهار ' و مقید به وصف، مثل: ' لا تشرب الماء حال القیام '، تا اقتضای دوام نداشته باشد.
نکته دوم:
برخی مانند مرحوم ' محقق اصفهانی ' این نزاع ـ تعلق نهی به طبایع یا افراد ـ را فلسفی [۳] و برخی مانند ' امام خمینی ' آن را عرفی می‌دانند. [۴]
نکته سوم:
در این که متعلق طلب، در نهی، کفّ نفس است یا صرف ترک کردن، میان اصولیون اختلاف است.
نکته چهارم:
برخی گمان کرده‌اند مراد از تعلق امر و نهی به افراد، فرد خارجی یا مصداق است، در صورتی که این تفسیر درستی نیست، بلکه منظور از فرد، حصه یا کلی مقید است که آن نیز امری ذهنی می‌باشد، زیرا فرد خارجی فقط در خارج یافت می‌شود، و خارج نیز محل سقوط تکلیف است نه عروض آن. [۵]
نیز ر.ک:متعلق اوامر.
پانوشت
منابع
- مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 2 : صفحه 104
- مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 2 : صفحه 65
- فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 394
- تحریرالفصول جلد 2 : صفحه (1239-1241)
- تحریرالفصول جلد 2 : صفحه (1165-1182)
- نهایة الاصول : صفحه 248
- ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه (479-486)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 458
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 406
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (281-283)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 259
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه متعلق نواهی به زیرصفحه متعلق نواهی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 327، 328، 330
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 319
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 177
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 198
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 304
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 94، 101، 212، 225، 245
- الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه 101
- الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه 5، 101
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 613، 631
- ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه (479-486)
- بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 403
- بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه (15-20)، 19، (20-15)، 25
- تحریرالفصول جلد 2 : صفحه (1165-1182)، (1239-1241)
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 371، 407
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 175، 176
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 342
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 325، 345، 432، 433
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 259، (281-283)، 406، 458
- فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 394
- فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 394
- کفایة الاصول : صفحه 171، 182، 222
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 81، 113
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 324
- مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 2 : صفحه 65، 104
- منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 463
- منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 7، 8، 10، 191
- منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 15
- نهایة الاصول : صفحه 248
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 403