مفهوم وصف ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مفهوم وصف ( اصول فقه ) : انتفای سنخ حکم متعلق به موصوف با انتفای وصف آن
مفهوم وصف، به معنای انتفای طبیعی حکم موصوف در صورت انتفای وصف آن است، مثل: ' فی الغنم السائمة زکاة؛ گوسفند بیابان چر زکات دارد ' که مفهوم آن این است که: ' در صورت علوفه خوار بودن گوسفند، زکات به آن تعلق نمی‌گیرد. درباره ثبوت یا عدم ثبوت مفهوم وصف سه دیدگاه وجود دارد:
1. وصف مطلقاً دارای مفهوم بوده و حجت است؛
2. وصف مطلقا دارای مفهوم نبوده و حجت نیست؛
3. اگر از وصف علیت استفاده شود مفهوم دارد، وگرنه مفهوم ندارد.
در این که منظور از « وصف » در مفهوم وصف کدام است، میان اصولی‌ها اختلاف است؛ برخی از آنان می‌گویند: منظور فقط وصف نحوی است که تنها نعت را شامل می‌شود، و برخی دیگر می‌گویند: اعم از وصف نحوی و اصولی است؛ یعنی هر چیزی که بر موضوع عارض شود و بتواند آن را قید بزند، خواه در اصطلاح نحوی به آن نعت بگویند یا نگویند؛ بنابراین، وصف اصولی اعم از وصف نحوی است و شامل حال، تمیز، اضافه و جار و مجرور نیز می‌گردد.
نکته اول:
در میان اصولی‌ها هم چنین اختلاف وجود دارد که آیا وصف باید معتمد بر موصوف باشد یا خیر؛ مرحوم ' آخوند خراسانی ' می‌گوید: فرقی نیست که وصف معتمد بر موصوف باشد یا نباشد، و برخی مثل مرحوم ' مظفر ' معتقدند وصف باید معتمد بر موصوف باشد، وگرنه در مفهوم لقب از آن بحث می‌شود.
نکته دوم:
در صورتی که وصف در جمله را معتمد بر موصوف بدانیم شرطش این است که وصف اخص مطلق از موصوف باشد تا فرض بقای موضوع با انتفای وصف صحت داشته باشد، مثل: ' الانسان العادل '، و گرنه اگر صفت و موصوف با هم مساوی باشند، مثل: ' الانسان المتعجب ' و یا صفت اعم از موصوف باشد، مثل: ' الانسان الماشی ' در بحث مزبور قرار نمی‌گیرد. اما اگر وصف اعم من وجه باشد ـ مثل ' فی الغنم السائمه زکاة ' که بین ' غنم ' و ' سائمه ' عموم من وجه است و در قضیه فوق اشتراک پیدا می‌کنند و در ' غنم معلوفة ' و ' ابل سائمه ' از هم جدا می‌گردند ـ در این که آیا در بحث فوق می‌گنجد یا نه، اختلاف است؛ برخی می‌گویند اگر موضوع بدون وصف باقی باشد، مثل ' غنم معلوفه '، در این بحث قرار می‌گیرد، ولی اگر موصوف بماند و موضوع از بین برود، مثل ' ابل سائمه ' جزء بحث نیست.
منابع
- کفایة الاصول : صفحه 244
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه (122-123)
- ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه (313-326)
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه (253-264)
- الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه (162-163)
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 114
- فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 501
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 53
- تمهید القواعد : صفحه 110
- اصطلاحات الاصول : صفحه 251
- تحریرالمعالم : صفحه 93
- مبادی فقه و اصول : صفحه 245
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 433
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 171
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 127
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مفهوم وصف ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مفهوم وصف ( اصول فقه ) به زیرصفحه مفهوم وصف ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 433، 434
- اصطلاحات الاصول : صفحه 251
- اصول الاستنباط : صفحه 123، 124
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 256
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 114، (122-123)، 123، 124
- اصول الفقه : صفحه 143، 149
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 68، 70، 74
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 471
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 75، 76
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 392، 393، 394، 397، 398، 403، 404، 409
- الفوائد الحائریة : صفحه 183
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 136، 147
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 404، 405، 407، 408، 409
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 230
- المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 579، 581، 586، 587
- الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه (162-163)
- الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه (162-163)
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 233
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 171
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 53، 54، 55، 56، 59، 61، 437، 438
- ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه (313-326)
- بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 198، 199، 208، 209
- تحریرالمعالم : صفحه 93
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 486
- تمهید القواعد : صفحه 110
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 114، 452، 453
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 472
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 251
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 121، 122، 155
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه (253-264)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 155، 156، 157، 158
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 117
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 501
- فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 501
- فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 502، 503
- فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 501
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 166
- کفایة الاصول : صفحه 244، 245
- مبادی فقه و اصول : صفحه 245
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 127، 128، 130، 133، 135
- معارج الاصول : صفحه 70
- مقالات الاصول جلد 1 : صفحه 411
- منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 273، 277
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 256
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 499
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 150
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 150