جمع موضوعی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع موضوعی : رفع تنافی در ناحیه موضوعات احکام، در ادلّه متعارض
جمع موضوعی، مقابل جمع حکمی و به معنای ایجاد سازگاری میان ادله متعارض به وسیله رفع تنافی در ناحیه موضوع آنها است، مانند: جمع بین عام و خاص، مطلق و مقید و مجمل و مبین.
برای مثال، دلیل عام می‌گوید: ' اکرم العلما ' و دلیل خاص می‌گوید: ' لا تکرم الفساق منهم '، حال اگر به مفاد عام عمل شود، اکرام تمام علما، چه فاسق و چه غیر فاسق، واجب می‌گردد و این به خلاف مفاد خاص است که، حرمت اکرام فاسقان می‌باشد. برای رفع تنافی و جمع بین دو دلیل می‌توان گفت: ' اکرم العلما، الا الفساق منهم ' که به آن جمع موضوعی می‌گویند؛ یعنی به کمک این جمع، دایره شمول موضوع ' اکرم العلما ' محدود شده و عالمان فاسق از تحت آن خارج می‌شود؛ بنا بر این از طریق تصرف در موضوع دلیل عام، تنافی از بین می‌رود.
منابع
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (173-174)
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 8 : صفحه 146
- فرهنگ نامه اصول فقه