سوره خَلع

توضیح مفهومی

سوره خَلع : یکی از سوره‌های ادعایی منسوخ‌التلاوه

ادعا شده است که از جمله آیات و سوره‌های منسوخ‌التلاوة، دو سوره «خلع» (به معنای ردّ و انکار) و «حفد» (به معنای شتاب و مسابقه) است. این دو سوره جزء مصحف ابیّ بن کعب بوده است. و برخی گفته‌اند این دو سوره اسمش از قرآن برداشته شد ولی حفظش از دل‌ها نرفت، یعنی نوع سومی از نسخ است که تلاوتش نسخ و حکمش باقی است.

متن سوره ادعایی «خلع» را چنین ذکر کرده‌اند:

«اللهم إنّا نستعینک و نستغفرک و نثنی علیک الخیر و لا نکفرک و نخلع و نترک من یفجرک»

متن سوره «حفد» را نیز چنین دانسته‌اند:

«اللهم إیّاک نعبد و لک نصلّی و نسجد، و إلیک نسعی و نحفد، نخشی عذابک و نرجو رحمتک، إنّ عذابک بالکفار ملحق».

در این باره نکات ذیل طرح شده است:

1. از هم‌گسیختگی و آشفتگی این دو نص به خوبی نشان می‌دهد چقدر از اسلوب بلاغی قرآن دور است.

2. بر فرض پذیرش نزول این عبارات توسط جبرئیل، باید گفت جبرئیل نصوص فراوانی غیر از قرآن همانند احادیث قدسی، اخبار غیبی و تعالیم احکام و مانند آن را بر پیامبر (ص) فرود می‌آورد، و چه بسا این نصوص از این قسم باشند.

3. قاضی ابوبکر، قرآن بودن این دو سوره را انکار کرده و دیگران نیز نظریه او را تأیید کرده‌اند.

4. این عبارت را تنها ابیّ بن کعب در مصحف خود آورده است؛ چگونه دیگران از این سوره آگاهی نیافتند؟ شاید این عبارت‌ها نوعی دعا باشد.

5. اگر جزء قرآن بود، چرا پیامبر اکرم (ص) همانند دیگر سوره‌ها آن‌ها را به کاتبان وحی ابلاغ نکرد و نگاشته نشده است؟ !

بنابر بعضی اخبار، پیامبر اکرم این دعاها را در قنوت می‌خوانده، ولی هیچ دلالتی بر این ندارند که از سوره‌های قرآن هستند. ابیّ بن کعب هم هر شب آنها را در قنوت نماز می‌خواند، از علی (ع) هم نقل شده که در فجر، این دعا را به قنوت می‌خواند. از کسان دیگری همچون عمر بن خطّاب، امیّة بن عبدالله بن خالد اموی، سعید بن مسیّب تابعی، ابراهیم نخعی، عابد کوفی، حسن بصری، عطاء و زهری نیز همین مطلب نقل شده است، و اینها همگی نشان می‌دهد که اینها دعای قنوت بوده است. گفته شده: پیامبر اکرم بر اثر واقعه اُحُد سخت متألّم بود و متجاوزان را لعنت می‌فرمود، یا در واقعه بئر معونه تا یک ماه در قنوت نماز صبح بر کافران لعنت می‌فرستاد، یا به سبب آزاری که از منافقان دیده بود لعنتشان می‌کرد، که جبرئیل نازل شد: خداوند ترا نفرستاده که دشنام گو و لعنت‌گر خلق باشی، خداوند ترا به رحمت عالمیان فرستاده نه عذاب آنها، و در پی آن آیه 128 سوره آل عمران نازل شد. از آن پس بود که جبرئیل دعای قنوت را به پیامبر آموخت. و ابیّ بن کعب این دو دعا را برای اینکه فراموش نکند در مصحف خود نوشته و بعد از وی گمان کرده‌اند که جزء مصحفش بوده است. به همین دلیل اینها را معمولاً به نام «سورة القنوت»، «دعاء قنوت»، «سورَتَی القنوت»، «دعاء الفجر» و یا مطلق «دعاء» هم گفته‌اند.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 37
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 85
3. حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه (262-264)
4. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (322-323)
5. تاریخ قرآن : صفحه (349-353)

اصطلاح‌نامه

یادداشت دامنه

سوره مذکور سورهای ادعایی است در مصحف ابن عباس و ابی بن کعب.

اعم

دو سوره قنوت

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره خَلع به زیرصفحه سوره خَلع/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 85
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 37
• البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 44
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 205
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (322-323)، 323
• التمهید فی علوم القرآن جلد 8 : صفحه 148
• تاریخ قرآن : صفحه (349-353)
• حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 243، (262-264)
• پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی جلد 1 : صفحه 257