اخبار تثلیث

توضیح مفهومی

اخبار تثلیث : احادیث تقسیم کننده امور به سه دسته، ومورد استدلال بر احتیاط شرعی

اخبار تثلیث که مقابل اخبار توقف می‌باشد، به اخباری می‌گویند که از پیامبر اکرم (ص) و برخی امامان معصوم (ع) وارد شده و در آنها، امور به سه دسته تقسیم شده است: حلال، حرام و مشتبه. اخباری‌ها برای وجوب احتیاط، به این اخبار استدلال نموده‌اند، که در ذیل، به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. مقبوله ' عمر بن حنظلة ': در این خبر، ابتدا به مسئله حکمیت و فتوا در مقام پایان دادن به خصومت و سپس به مسئله حل تعارض دو حدیث پرداخته شده است و امام (ع) ملاک‌های ترجیح را ذکر نموده و می‌فرماید: ' خذ بأعدلهما و أصدقهما و أورعهما؛ به آن روایتی که راوی آن عادل تر، راستگوتر و باتقواتر است عمل نما '. آن گاه سؤال و جواب هایی مطرح می‌شود تا این که امام (ع) می‌فرماید: ' خذ بما اشتهر بین اصحابک ودع الشاذ النادر؛ به آن روایتی که بین اصحابت مشهور است عمل کن و روایت شاذ را کنار بگذار '. و سپس حضرت چنین استدلال می‌کند: ' فان المجمع علیه لا ریب فیه؛ زیرا آن روایتی که اجماع بر آن قائم شود و مشهور باشد، شکی در آن وجود ندارد ' و بعد می‌فرماید: ' انما الأمور ثلاثة: امر بیّن رشده؛ چیزی که حق بودنش معلوم است، مانند: نوشیدن آب، که ایرادی ندارد، و امر بیّن غیّه، چیزی که گمراهی آن آشکار است، مانند: نوشیدن شراب، که باید از آن اجتناب شود، و امر مشکل؛ چیزی که نه حق بودن آن معلوم است و نه گمراهی آن، مانند: شرب توتون، که در این مورد ' یرد حکمه الی الله و رسوله (ص) . سپس حضرت (ع) به کلام رسول خدا (ص) استشهاد می‌کند که فرمود: ' حلال بیّن و حرام بیّن و شبهات بین ذلک، فمن ترک الشبهات نجی من المحرمات و من أخذ بالشبهات وقع فی المحرمات و هلک من حیث لا یعلم '.

اخباری‌ها برای وجوب احتیاط در شبهات، به این حدیث تمسک نموده و می‌گویند:

اولاً: از جمله ' المجمع علیه مما لا ریب فیه ' به دست می‌آید که در حدیث شاذ، شک و ریب وجود دارد، و هم چنین از استشهاد حضرت به تثلیث پیامبر (ص) معلوم می‌شود که شاذ از چیزهایی است که در آن ریب و شک وجود دارد و جزء دو گروه اول ـ بیّن الرشد و بیّن الغیّ ـ نیست. بنا بر این، اگر کلام نبوی بر وجوب اجتناب از امر مشتبه دلالت نداشت، استشهاد به آن بر وجوب طرح خبر شاذ بی مناسبت و غلط بود.

ثانیاً: از یک سو حضرت می‌فرماید: کسی که شبهات را ترک کند از محرمات نجات پیدا می‌کند و از سوی دیگر، در این که نجات از محرمات واجب است، شکی نیست، و از آن جایی که ' اجتناب از مشتبهات ' مقدمه نجات از محرمات است، به عنوان مقدمه واجب، واجب می‌گردد.

ثالثاً: حضرت فرمود: ' من اخذ بالشبهات وقع فی المحرمات و هلک من حیث لا یعلم '؛ شکی نیست که نفس را در معرض ارتکاب حرام قرار دادن و به هلاکت انداختن آن، هم از نظر شرع و هم از نظر عقل حرام است، بنا بر این؛ ارتکاب شبهات نیز از باب مقدمه حرام، حرام است.

2. روایت « جمیل بن صالح » عن ابی عبدالله (ع) عن آبائه قال: قال رسول ا… (ص) ـ بعد حدیث طویل ـ ' الأمور ثلاثة: امر بیّن لک رشده فاتبعه و امر بیّن لک غیّه فاجتنبه و آخر اختلف فیه فرده الی الله؛ امام صادق (ع) از پدرانش نقل می‌کند که آنها فرمودند: رسول خدا بعد از سخنانی طولانی، فرمود: اموری که انسان با آنها سروکار دارد سه گونه‌اند:

چیزی که حق بودنش برای تو معلوم است؛ پس دنبال آن برو، و چیزی که گمراهی آن برای تو آشکار است؛ پس از آن اجتناب کن، و چیزی که نه حق بودن آن معلوم است و نه گمراهی آن بلکه در آن اختلاف وجود دارد؛ پس آن را به خدا واگذار کن.

3. ' نعمان بن بشیر ' از رسول خدا (ص) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: ' حلال بیّن و حرام بیّن و بینهما شبهات لا یعلمها کثیر من الناس، فمن اتقی الشبهات استبرأ لدینه و عِرضه و من وقع فی الشبهات وقع فی الحرام، کراعی الغنم حول الحمی یوشک ان یقع فیه، اَلا إنّ لکل ملک حِمیً و ان حمی الله تعالی محارمه؛ حلالی است آشکار و حرامی است آشکار و بین این دو، امور شبهه ناکی وجود دارد که بیشتر مردم از آن اطلاع ندارند، پس کسی که از شبهات پرهیز کند، دین و عِرض خود را بیمه نموده است، و کسی که دنبال امور شبهه ناک برود داخل در حرام می‌شود؛ مَثَل چنین شخصی همانند چوپانی است که گوسفندان را نزدیک مزرعه دیگران می‌برد که هر لحظه امکان دارد گوسفندان داخل در زراعت همسایه شوند. آگاه باشید که برای هر سلطانی قرقگاهی است و قرقگاه حق اموری است که او حرام نموده است.

4. از امام باقر (ع) نقل شده که فرمود: ' رسول خدا فرموده است: ایها الناس حلالی حلال الی یوم القیامة و حرامی حرام الی یوم القیامة… و بینهما شبهات من الشیطان و بِدَعٌ بعدی من ترکها صلح له امر دینه و صلحت له مروّته و عِرضه و من تلبس بها و وقع فیها و اتبعها کان کمن رعی غنمه قرب الحمی و من رعی ماشیته قرب الحمی نازعته نفسه الی ان یرعاها فی الحمی؛ ‌ای مردم ! آن چه من حلال نموده ام تا روز قیامت حلال است و آن چه را حرام نموده ام تا روز قیامت حرام است… و بین این دو شبهه هایی است از شیطان، و بعد از من بدعت هایی پیدا می‌شود که اگر کسی آنها را ترک کند امور دین او اصلاح می‌شود و هم چنین جوانمردی و آبروی او حفظ می‌شود و کسی که جامه این امور را به تن نماید داخل در آنها خواهد شد و دنباله رو آنها است، همانند کسی که گوسفندان خود را نزدیک قرقگاه دیگران می‌برد که خواه ناخواه این شخص وسوسه می‌شود گوسفندان را داخل در مزرعه دیگران کند.

به این احادیث، اشکالاتی وارد شده است، از جمله این که اوامر آنها ارشادی و استحبابی است.

منابع

1. انوار الاصول جلد 3 : صفحه 68
2. فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 102
3. بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه (91-97)
4. انوارالهدایة فی التعلیقة علی الکفایة جلد 2 : صفحه 88
5. تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 198
6. فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 350
7. سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (325-332)
8. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

اخبار احتیاط

وابسته

اخبار توقف

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اخبار تثلیث به زیرصفحه اخبار تثلیث/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 191
• الکافی جلد 1 : صفحه 67
• المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 405
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 68
• انوارالهدایة فی التعلیقة علی الکفایة جلد 2 : صفحه 88
• بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه (91-97)، 95
• تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 163
• تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 198، 202
• سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (325-332)
• فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 342، 350
• فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 102
• فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 373
• مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 299
• منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 480
• نهایة الاصول : صفحه 574
• وسائل الشیعه جلد 18 : صفحه 118، 124
• وسائل الشیعه : صفحه 124