آیات افک

توضیح مفهومی

آیات افک : آیات مربوط به داستان افترا به یکی از همسران پیامبر (ص) ؛ آیات 11 تا 20 سوره نور

'افک' در لغت به معنای شدیدترین دروغ و افترا است. به آیات 11 - 20 سوره نور 'آیات افک' می‌گویند. و برخی، تا آیه 26 این سوره را از آیات افک دانسته‌اند.

در بیان شأن نزول این آیات گفته شده است: هر گاه رسول خدا (ص) می‌خواست به سفر برود، میان همسران خویش قرعه می‌انداخت؛ قرعه به نام هر کس می‌افتاد، او را همراه خود می‌برد. در غزوه 'بنی‌مصطلق' نیز چنین شد و قرعه به نام یکی از همسران پیامبر افتاد. هنگام بازگشت از این غزوه، شبی میانه راه، همسر پیامبر (ص) برای قضای حاجت از لشکر مسلمانان جدا شد و سپس در پی گردنبند گسیخته‌اش رفت که به ناچار از لشکر دور ماند، تا این که صفوان‌ بن ‌معطل که مرد جوانی بود، سر رسید و او را پشت شتر سوار کرد و خود پیاده افسار شتر را می‌کشید تا به جمع مسلمانان پیوستند. در این میان، پاره‌ای از منافقان، فتنه‌انگیزی کرده، بر وی تهمت ناشایستی زدند که مایه دلتنگی پیامبر (ص) شد. سرانجام پس از مدتی با نزول آیات افک، همه شایعات پایان یافت و برائت همسر پیامبر (ص) و گناه دروغگویان ثابت گردید و آنان به خواری و خفت گرفتار شده، هشدار عذاب بزرگی را از خداوند دریافت کردند؛ بخشی از این آیات چنین‌‌اند:

«إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ ** لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ ** لَوْلَا جَاؤُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذِبُونَ»؛ 'در حقیقت کسانی که آن بهتان (داستان افک) را (در میان) آوردند دسته‏ای از شما بودند آن (تهمت) را شری برای خود تصور مکنید بلکه برای شما در آن مصلحتی (بوده) است برای هر مردی از آنان (که در این کار دست داشته) همان گناهی است که مرتکب شده است و آن کس از ایشان که قسمت عمده آن را به گردن گرفته است عذابی سخت‏خواهد داشت! چرا هنگامی که آن (بهتان) را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانی آشکار است؟ چرا چهار گواه بر (صحت) آن (بهتان) نیاوردند پس چون گواهان (لازم) را نیاورده‏اند اینانند که نزد خدا دروغگویانند' (نور// 11- 13) .

در این باره که کدام یک از همسران پیامبر (ص) مورد چنین اتهامی قرار گرفت، میان علمای شیعه و اهل سنت اختلاف است؛ اهل‌سنت آن را در باره عایشه دانسته‌اند؛ ولی برخی از علمای شیعه آن را در باره ماریه قبطیه، مادر ابراهیم می‌دانند. مأخذ دو دیدگاه، روایاتی است که به لحاظ متن و سند، خالی از اشکال نیستند.

منابع

1. قاموس القرآن الکریم (المدخل) جلد 1 : صفحه (76-77)
2. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 15 : صفحه (87-107)
3. تفسیر نمونه جلد 14 : صفحه (386-409)
4. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 7 : صفحه (227-232)
5. اسباب النزول : صفحه 214
6. لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 140
7. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 299
8. دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 76

اصطلاح‌نامه

اعم

اسامی آیات

منابع

• اسباب النزول : صفحه 214
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 15 : صفحه (87-107)
• تفسیر نمونه جلد 14 : صفحه (386-409)
• دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 76
• قاموس القرآن الکریم (المدخل) جلد 1 : صفحه (76-77)
• لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 140
• مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 7 : صفحه (227-232)
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 299