تفاوت میان نسخههای «آمیزش انسان با انسان»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
|
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۵۳
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
آمیزش: نزدیکی کردن.
آمیزش، نزدیکی و مجامعت انسانی با انسان دیگر (مرد یا زن، در قُبُل یا دُبُر) یا با حیوان است. از آن با عناوینی مانند جماع، مواقعه، وطی، دخول، ایلاج، اتیان و مباشرت یاد شده و احکام آن در بسیاری از بابها مانند طهارت، صوم، اعتکاف، حج، نکاح، طلاق، ظهار، ایلاء و حدود آمده است.
آمیزش به سه نوع ذیل تقسیم میشود که هر کدام تعریف و احکام ویژهای دارند.
1. آمیزش حلال: آمیزش پس از تحقّق اسباب شرعی حلیّت آن. اسباب شرعی عبارتند از: پیوند زناشویی اعم از دائم یا موقّت (--» ازدواج موقّت) ، ملکیّت (--» ملک یمین) و تحلیل (--» تحلیل) .
بر دخول به مقدار ختنه گاه یا بیشتر، احکامی مترتّب میگردد که بر سه گونه است؛ زیرا موضوع حکم یا آمیزش با
همسر است یا کنیز و یا اعم از آن دو. آمیزش با همسر، موجب استقرار تمام مهر (--» مهر) در عقد دائم 1 و نیز در عقد موقّت به شرط تمکین زن از شوهر در تمام مدّت تعیین شده، ثبوت عدّه (--» عدّه) و احصان (--» احصان) میشود.
همچنین در موردی که مرد در بیماری منجرّ به فوت، زنی را به عقد خود در آورد، آمیزش شرط صحّت پیوند زناشویی است و در صورت مرگ شوهر بدون تحقق آمیزش، عقد باطل است. 2 و نیز زن در موردی که به دلیل سه طلاقه شدن بر شوهر خود حرام شده باشد، پس ازدواج با مرد دیگر و تحقّق آمیزش، بر شوهر قبلی حلال میشود و میتواند بعد از طلاق، به عقد او در آید. 3
اگر کافر در حال کفر با دختری و مادر او ازدواج و آمیزش کند و سپس مسلمان شود، هر دو بر او حرام میشوند. در صورت عدم آمیزش یا آمیزش با دختر تنها، عقد دختر صحیح و عقد مادر باطل است. 4
ترک آمیزش با همسر دائمی بیش از چهار ماه حرام است. ثبوت این حکم نسبت به همسر موقّت، مورد اختلاف است. 5
آمیزش با کنیزی که مولا در صدد فروش او است، موجب ثبوت استبراء (--» استبراء) میشود. 6 همچنین در صورتی که سبب حلیّت آمیزش، مالکیّت کنیز باشد نه تحلیل، موجب ثبوت احصان میگردد.
مطلق آمیزش حلال موجب ثبوت نسب (--» نسب) و حرمت ازدواج با مادر، دختر و نوههای زن برای مرد، و حرمت ازدواج با پدر، پسر و نوادگان مرد برای زن میشود. 7 به قول مشهور، آمیزش در دُبُر (--» دُبُر) زن مکروه است. 8
آمیزش در شب دوشنبه، سه شنبه، شب و ظهر پنج شنبه، شب و بعد از عصر جمعه مستحب است. 9
آمیزش هنگام خورشید و ماه گرفتگی، هنگام ظهر - جز روز پنج شنبه - هنگام غروب، در ایّام مُحاق (دو یا سه شب آخر ماه) ، شب نخست هر ماه - جز ماه رمضان - نیمه ماه، هنگام وزیدن بادهای سیاه، زرد و سرخ و رخداد زلزله، و نیز با
بدن عریان، شکم پر و پشت یا رو به قبله بودن مکروه است. 10
2. آمیزش به شبهه: آمیزش مرد با زنی که به گمان حلال بودن صورت میگیرد.
آمیزش به شبهه مانند آمیزش حلال، موجب ثبوت عدّه و نسب و به قول مشهور نشر حرمت میشود 11 (--» آمیزش به شبهه)
3. آمیزش حرام: آمیزش بدون تحقّق اسباب شرعی حلیّت که در صورت آگاهی و اختیار حرمت ذاتی دارد مانند زنا یا با تحقّق اسباب و وجود مانع شرعی که با آگاهی و اختیار، حرمت عرضی دارد مانند آمیزش با همسر در حال حیض.
زنا (آمیزش مرد با زن) (--» زنا) ، لواط (آمیزش مرد با مرد) (--» لواط) ، مساحقه (آمیزش زن با زن) (--» مساحقه) و آمیزش انسان با حیوان (--» آمیزش با حیوان) ، مصادیق حرام ذاتیاند و ارتکاب آنها موجب ثبوت احکامی از قبیل تعزیر و حرمت گوشت حیوان در آمیزش با آن 12، و حدّ (تازیانه، کشتن و سنگسار) در سه مورد دیگر میگردد. 13 ارتکاب این امور همچنین موجب حرمت ابدی ازدواج با برخی بستگان فرد تجاوز شده مانند مادر و خواهر در لواط و نیز حرمت ابدی ازدواج با زن شوهر داری میشود که زنا با او واقع شده است. 14
آمیزش در حال حیض 15 (--» حیض) ، نفاس 16 (--» نفاس) ، روزه 17 (--» روزه) ، اعتکاف 18 (--» اعتکاف) ، احرام 19 (--» احرام) ، پس از ظهار 20 (--» ظهار) ، ایلاء 21 (--» ایلاء) ، قسم (--» قسم) ، عهد (--» عهد) ، نذر (--» نذر) و نیز پس از شرط ترک آن در ضمن عقد لازم (--» عقد) ، بعد از افضاء 22 (--» افضاء) و پس از مرگ 23 و نیز پیش از رسیدن همسر به سنّ نه سالگی 24، حرمت عرضی دارد.
آمیزش حرام اعم از ذاتی یا عرضی، موجب بطلان روزه 25، اعتکاف 26 و حج 27 (--» حج) و ثبوت کفّاره میشود و در موارد قسم، عهد و نذر بر ترک آن، علاوه بر کفّاره، موجب نقض قسم، عهد و
نذر میگردد. همچنین در مواردی مانند آمیزش با مرده 28، با زوجه پس از افضای او 29 و با حائض 30، موجب ثبوت تعزیر است.
احکام مطلق آمیزش (اعم از حلال، به شبهه و حرام) : دخول در قُبُل به مقدار ختنه گاه یا بشتر هر چند منی بیرون نیاید، موجب حصول جنابت (--» جنابت) است. 31 تحقّق جنابت به دخول در دُبُر بدون بیرون آمدن منی، مورد اختلاف است؛ قول مشهور، تحقّق آن است. 32 در تحقّق آن به آمیزش با حیوان اختلاف است. 33
(--» استمتاع)
1 - جواهر الکلام 30 167 - 168 و 31 75.
2 - 39 220.
3 - 32 160.
4 - 30 67 - 68.
5 - 29 115 - 117 و العروة الوثقی 2 810.
6 - جواهر الکلام 24 193.
7 - 29 349.
8 - العروة الوثقی 2 808.
9 - 801.
10 - جواهر الکلام 29 54 - 61.
11 - 374 و 32 378 - 379.
12 - 41 636 - 639 و 387 و العروة الوثقی 2 825.
13 - جواهر الکلام 41 258 و 374 - 387.
14 - العروة الوثقی 2 824 - 825.
15 - 1 339.
16 - 364.
17 - 2 177.
18 - 258.
19 - جواهر الکلام 20 349.
20 - 33 155.
21 - 323.
22 - 29 425.
23 - 41 645.
24 - 29 118.
25 - العروة الوثقی 2 177.
26 - 258.
27 - جواهر الکلام 20 349.
28 - 41 645.
29 - 29 425.
30 - 3 225.
31 - العروة الوثقی 1 279.
32 - جواهر الکلام 3 25 - 35.
33 - 36 - 38.
آمیزش: نزدیکی کردن.
آمیزش، نزدیکی و مجامعت انسانی با انسان دیگر (مرد یا زن، در قُبُل یا دُبُر) یا با حیوان است. از آن با عناوینی مانند جماع، مواقعه، وطی، دخول، ایلاج، اتیان و مباشرت یاد شده و احکام آن در بسیاری از بابها مانند طهارت، صوم، اعتکاف، حج، نکاح، طلاق، ظهار، ایلاء و حدود آمده است.
آمیزش به سه نوع ذیل تقسیم میشود که هر کدام تعریف و احکام ویژهای دارند.
1. آمیزش حلال: آمیزش پس از تحقّق اسباب شرعی حلیّت آن. اسباب شرعی عبارتند از: پیوند زناشویی اعم از دائم یا موقّت (--» ازدواج موقّت) ، ملکیّت (--» ملک یمین) و تحلیل (--» تحلیل) .
بر دخول به مقدار ختنه گاه یا بیشتر، احکامی مترتّب میگردد که بر سه گونه است؛ زیرا موضوع حکم یا آمیزش با
147
همسر است یا کنیز و یا اعم از آن دو. آمیزش با همسر، موجب استقرار تمام مهر (--» مهر) در عقد دائم 1 و نیز در عقد موقّت به شرط تمکین زن از شوهر در تمام مدّت تعیین شده، ثبوت عدّه (--» عدّه) و احصان (--» احصان) میشود.
همچنین در موردی که مرد در بیماری منجرّ به فوت، زنی را به عقد خود در آورد، آمیزش شرط صحّت پیوند زناشویی است و در صورت مرگ شوهر بدون تحقق آمیزش، عقد باطل است. 2 و نیز زن در موردی که به دلیل سه طلاقه شدن بر شوهر خود حرام شده باشد، پس ازدواج با مرد دیگر و تحقّق آمیزش، بر شوهر قبلی حلال میشود و میتواند بعد از طلاق، به عقد او در آید. 3
اگر کافر در حال کفر با دختری و مادر او ازدواج و آمیزش کند و سپس مسلمان شود، هر دو بر او حرام میشوند. در صورت عدم آمیزش یا آمیزش با دختر تنها، عقد دختر صحیح و عقد مادر باطل است. 4
ترک آمیزش با همسر دائمی بیش از چهار ماه حرام است. ثبوت این حکم نسبت به همسر موقّت، مورد اختلاف است. 5
آمیزش با کنیزی که مولا در صدد فروش او است، موجب ثبوت استبراء (--» استبراء) میشود. 6 همچنین در صورتی که سبب حلیّت آمیزش، مالکیّت کنیز باشد نه تحلیل، موجب ثبوت احصان میگردد.
مطلق آمیزش حلال موجب ثبوت نسب (--» نسب) و حرمت ازدواج با مادر، دختر و نوههای زن برای مرد، و حرمت ازدواج با پدر، پسر و نوادگان مرد برای زن میشود. 7 به قول مشهور، آمیزش در دُبُر (--» دُبُر) زن مکروه است. 8
آمیزش در شب دوشنبه، سه شنبه، شب و ظهر پنج شنبه، شب و بعد از عصر جمعه مستحب است. 9
آمیزش هنگام خورشید و ماه گرفتگی، هنگام ظهر - جز روز پنج شنبه - هنگام غروب، در ایّام مُحاق (دو یا سه شب آخر ماه) ، شب نخست هر ماه - جز ماه رمضان - نیمه ماه، هنگام وزیدن بادهای سیاه، زرد و سرخ و رخداد زلزله، و نیز با
148
بدن عریان، شکم پر و پشت یا رو به قبله بودن مکروه است. 10
2. آمیزش به شبهه: آمیزش مرد با زنی که به گمان حلال بودن صورت میگیرد.
آمیزش به شبهه مانند آمیزش حلال، موجب ثبوت عدّه و نسب و به قول مشهور نشر حرمت میشود 11 (--» آمیزش به شبهه) .
3. آمیزش حرام: آمیزش بدون تحقّق اسباب شرعی حلیّت که در صورت آگاهی و اختیار حرمت ذاتی دارد مانند زنا یا با تحقّق اسباب و وجود مانع شرعی که با آگاهی و اختیار، حرمت عرضی دارد مانند آمیزش با همسر در حال حیض.
زنا (آمیزش مرد با زن) (--» زنا) ، لواط (آمیزش مرد با مرد) (--» لواط) ، مساحقه (آمیزش زن با زن) (--» مساحقه) و آمیزش انسان با حیوان (--» آمیزش با حیوان) ، مصادیق حرام ذاتیاند و ارتکاب آنها موجب ثبوت احکامی از قبیل تعزیر و حرمت گوشت حیوان در آمیزش با آن 12، و حدّ (تازیانه، کشتن و سنگسار) در سه مورد دیگر میگردد. 13 ارتکاب این امور همچنین موجب حرمت ابدی ازدواج با برخی بستگان فرد تجاوز شده مانند مادر و خواهر در لواط و نیز حرمت ابدی ازدواج با زن شوهر داری میشود که زنا با او واقع شده است. 14
آمیزش در حال حیض 15 (--» حیض) ، نفاس 16 (--» نفاس) ، روزه 17 (--» روزه) ، اعتکاف 18 (--» اعتکاف) ، احرام 19 (--» احرام) ، پس از ظهار 20 (--» ظهار) ، ایلاء 21 (--» ایلاء) ، قسم (--» قسم) ، عهد (--» عهد) ، نذر (--» نذر) و نیز پس از شرط ترک آن در ضمن عقد لازم (--» عقد) ، بعد از افضاء 22 (--» افضاء) و پس از مرگ 23 و نیز پیش از رسیدن همسر به سنّ نه سالگی 24، حرمت عرضی دارد.
آمیزش حرام اعم از ذاتی یا عرضی، موجب بطلان روزه 25، اعتکاف 26 و حج 27 (--» حج) و ثبوت کفّاره میشود و در موارد قسم، عهد و نذر بر ترک آن، علاوه بر کفّاره، موجب نقض قسم، عهد و
149
نذر میگردد. همچنین در مواردی مانند آمیزش با مرده 28، با زوجه پس از افضای او 29 و با حائض 30، موجب ثبوت تعزیر است.
احکام مطلق آمیزش (اعم از حلال، به شبهه و حرام) : دخول در قُبُل به مقدار ختنه گاه یا بشتر هر چند منی بیرون نیاید، موجب حصول جنابت (--» جنابت) است. 31 تحقّق جنابت به دخول در دُبُر بدون بیرون آمدن منی، مورد اختلاف است؛ قول مشهور، تحقّق آن است. 32 در تحقّق آن به آمیزش با حیوان اختلاف است. 33
(--» استمتاع)
1 - جواهر الکلام 30 167 - 168 و 31 75.
2 - 39 220.
3 - 32 160.
4 - 30 67 - 68.
5 - 29 115 - 117 و العروة الوثقی 2 810.
6 - جواهر الکلام 24 193.
7 - 29 349.
8 - العروة الوثقی 2 808.
9 - 801.
10 - جواهر الکلام 29 54 - 61.
11 - 374 و 32 378 - 379.
12 - 41 636 - 639 و 387 و العروة الوثقی 2 825.
13 - جواهر الکلام 41 258 و 374 - 387.
14 - العروة الوثقی 2 824 - 825.
15 - 1 339.
16 - 364.
17 - 2 177.
18 - 258.
19 - جواهر الکلام 20 349.
20 - 33 155.
21 - 323.
22 - 29 425.
23 - 41 645.
24 - 29 118.
25 - العروة الوثقی 2 177.
26 - 258.
27 - جواهر الکلام 20 349.
28 - 41 645.
29 - 29 425.
30 - 3 225.
31 - العروة الوثقی 1 279.
32 - جواهر الکلام 3 25 - 35.
33 - 36 - 38.
منابع
اصطلاحنامه
مترادفات
از واژه «آمیزش انسان با انسان» بجای واژههای زیر استفاده کنید:
- اتیان ( فقه )، ادخال حشفه، ادخال در فرج، ادخال ذَکَر، افتراش ( آمیزش )، ایلاج در فرج، بائة، بعال، جماع ( فقه )، دخول ( آمیزش )، رفث، لمس ( آمیزش )، مباشرت(آمیزش)، مباضعه، مس ( آمیزش )، مقاربت، مواقعه ( آمیزش )، نکاح ( آمیزش )
اعم
اخص
- آمیزش با زن کافر، آمیزش با زوجه، آمیزش بدون ملاعبه، آمیزش به شبهه ( فقه )، آمیزش جنب، آمیزش در حمام، آمیزش در شب، آمیزش کافر، آمیزش مجنی علیه، آمیزش هنگام طلوع فجر
- به لحاظ آلت تناسلی:
- آمیزش دُبُر، آمیزش قُبُل، ادخال بعض حشفه
- به لحاظ اختیار:
- آمیزش اختیاری، آمیزش اضطراری، آمیزش اکراهی ( فقه )
- به لحاظ انزال:
- آمیزش با انزال، آمیزش بدون انزال
- به لحاظ تکلیف:
- آمیزش غیر مکلف، آمیزش مکلف
- به لحاظ جنسیت:
- آمیزش خنثی، آمیزش زن، آمیزش مرد
- به لحاظ حلیت و حرمت:
- آمیزش حلال ( فقه )
- به لحاظ حیات موطوء:
- آمیزش زنده
- به لحاظ خواب:
- آمیزش در بیداری، آمیزش در خواب
- به لحاظ سبب حلیت:
- آمیزش به تحلیل، آمیزش به ملک، آمیزش به نکاح
- به لحاظ قصد:
- آمیزش غیر قاصد، آمیزش قاصد
وابسته
- آداب آمیزش ( فقه )، آمیزش رو به قبله، آمیزش کننده، آیه مباشرت، ادرار قبل از آمیزش، استعاذه هنگام آمیزش، استقرارِ مهریه، استمتاع، استمتاع به قُبُل، اشتراط در نکاح، افضا بدون آمیزش، امکان آمیزش، بارداری انسان، بکارت، تسمیه ( گفتن بسم الله )، تسویه در آمیزش زوجات، تکلم در آمیزش، جنایت موجب انقطاع آمیزش، جنایت موجب زوال لذت آمیزش، حیض هنگام آمیزش، خودداری از آمیزش، دعا در آمیزش، دعا قبل از آمیزش، دعوی آمیزش، دعوی آمیزش محلل، دعوی زوجین به آمیزش، دیه انقطاع آمیزش، دیه زوال لذت آمیزش، دیه کمر با زوال مشی، زنای به عنف ( فقه )، سکنای معتده آمیزش به شبهه، شک در آمیزش، ضمان منافع بضع، عرق جنب از حرام، عنن ( فقه )، غسل برای آمیزش مجدد، قتل زوجه، قرن غیر مانع آمیزش، قرن مانع آمیزش، کفاره آمیزش، لذت آمیزش، مستحبات آمیزش، مکث هنگام آمیزش، نکاح ( عقد )، نماز قبل از آمیزش، وضو برای آمیزش، وضوی محتلم برای آمیزش، وضوی مستحاضه برای آمیزش، ولادت ( فقه )
نمایههای موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاحنامه).
برای دسترسی به نمایههای شامل واژه آمیزش انسان با انسان به زیرصفحه آمیزش انسان با انسان/نمایههای موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 1 : صفحه 204
- ارشاد السائل : صفحه 102
- اشارة السبق الی معرفة الحق : صفحه 67
- اصطلاحات فقهی : صفحه 533
- الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد : صفحه 244
- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 25 : صفحه 3
- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 3 : صفحه 12
- الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 95
- الذکری : صفحه 27
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 1 : صفحه 349
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 5 : صفحه 93، 432
- الفقه جلد 62 : صفحه 136
- الفقه جلد 9 : صفحه 385، 401
- القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة : صفحه 608
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 174، 177
- المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیة جلد 17 : صفحه 51
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 27
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 4 : صفحه 208، 209، 318
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 8 : صفحه 11
- المحلی جلد 2 : صفحه 146
- المهذب جلد 2 : صفحه 181
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 20 : صفحه 242
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 22 : صفحه 275
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 36 : صفحه 52
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 41 : صفحه (205-206)
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 44 : صفحه 12
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 8 : صفحه 5
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 1 : صفحه 221
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 2 : صفحه 236
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 4 : صفحه 387
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 5 : صفحه 20
- الوسیلة الی نیل الفضیله : صفحه 289
- ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 1 : صفحه 45
- تحریرالمجله جلد 2-3 : صفحه 16، 31
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 37
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 239، 307
- تذکرة الفقهاء (ط ج) جلد 1 : صفحه 224
- تذکرة الفقهاء (ط ق) جلد 2 : صفحه 631، 658
- ترجمه شرایع الاسلام جلد 1-2 : صفحه 428
- ترمینولوژی حقوق : صفحه 285، 676، 711، 750
- جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 4 : صفحه 136
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 12 : صفحه 25
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 29 : صفحه 5، 54
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 3 : صفحه 25، 31
- رسائل المرتضی جلد 1 : صفحه 300
- ریاض المسائل جلد 1 : صفحه 167
- ریاض المسائل جلد 6 : صفحه 337
- سبل السلام جلد 3 : صفحه 109
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 19 : صفحه 545
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 38 : صفحه 410
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 40-1 : صفحه 84
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 26
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 268
- شرح الازهار : صفحه 106
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 146، 636
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 4 : صفحه 480
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 1 : صفحه 81
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 5 : صفحه (196-197)، 253، 300
- فقه الصادق (ع) جلد 21 : صفحه 242
- قواعدالاحکام جلد 1 : صفحه 208
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 114
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 2 : صفحه 524، 584، 606
- کتاب الطهارة, الاول : صفحه 107
- کشاف القناع جلد 1 : صفحه 167
- کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 1 : صفحه 71
- کشف اللثام (ط.ج) جلد 2 : صفحه 7
- کشف اللثام (ط.ج) جلد 7 : صفحه 5
- مبانی تکملة المنهاج جلد 1 : صفحه 166
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 5 : صفحه 3459
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 1 : صفحه 133
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 1 : صفحه 325
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 9 : صفحه 145
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 7 : صفحه 33، 36
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 8 : صفحه 373
- مستمسک العروة الوثقی جلد 14 : صفحه 65، 78، 85، 150
- معجم المصطلحات الفقهیة و القانونیة : صفحه 314
- منتهی المطلب (ط ق) جلد 1 : صفحه 83
- مهذب الاحکام جلد 24 : صفحه 5، 28
- مهذب الاحکام جلد 3 : صفحه 14
- موسوعة فقه عثمان بن عفان : صفحه 294