درهم ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ درهم ( فقه )

◄ درهم بغلی

◄ درهم سفید

◄ درهم مغشوش

توضیح مفهومی

درهم

دِرهم: مسکوکی از نقره.

درهم پولی فلزی از جنس نقره است که از صدر اسلام تا اوائل سده چهاردهم هجری واحد پولی رایج در میان مسلمانان بود. وزن آن در اصطلاح شرع و فقه، شش دانق است. با احتساب هر دانق هشت حبه جُوِ متوسط، وزن درهم مساوی 48 دانه جو خواهد بود. با این حساب، درهم کمتر از مثقال شرعی است و یک مثقال شرعی برابر است با یک

درهم و سه هفتم درهم. در نتیجه هفت مثقال شرعی برابر با ده درهم خواهد بود. درهم علاوه بر کاربرد آن به عنوان پولی فلزی، واحد وزن نیز به شمار می‏رفت. 1 از احکام آن در بابهای طهارت، صلات، زکات، تجارت، قرض، صلح، مضاربه، نکاح، لقطه و دیات سخن رفته است.

درهم به لحاظ پولی: درهم همانند دینار بر خلاف پولهای امروزی دارای ارزش ذاتی است؛ بدین جهت احکامی ویژه دارد که پولهای اعتباری ندارند) ر پول (.

به فروختن درهم در برابر درهم یا دینار) ر دینار (بیع صرف) ر صرف (می‏گویند که شرط صحّت آن تقابض ثمن) بها (و مثمن) کالا (در مجلس عقد است. 2 در معامله درهم در برابر درهم، گرفتن زیادی - مانند فروختن پنج درهم به شش درهم - ربا و حرام است. 3 کالایی که در برابر دراهمی معیّن فروخته شده، همان دراهم تعیّن می‏یابد و جایگزین کردن دراهمی دیگر صحیح نیست. 4

داد و ستد با دراهم آمیخته با فلزی دیگر غیر از نقره) دراهم مغشوش (چنانچه معامله با آن رایج باشد، صحیح است، و اگر رایج نباشد و مقدار غشّ) خلط (نزد عرف تسامح پذیر نباشد، معامله تنها پس از روشن شدن مقدار خلط صحیح خواهد بود. 5 برخی گفته‏اند: وجوب شکستن و از رده خارج کردن دراهم مغشوشِ غیر رایج در میان مردم - در راستای از بین بردن مادّه فساد - بعید نیست. 6

مصالحه دراهم در برابر یکدیگر صحیح است و شرط صحّت آن تقابض در مجلس عقد نیست. 7 چنان که مضاربه با درهم و دینار صحیح است) ر مضاربه (؛ بلکه بر شرطیت درهم یا دینار بودن مال مضاربه‏ای ادّعای اجماع شده است. 8

کسی که از دیگری دراهمی قرض گرفته و آن دراهم پیش از پرداخت، از اعتبار افتاده، آیا همان دراهمِ از اعتبار افتاده بر ذمّه او است یا دراهم رایج و معتبر فعلی؟ مشهور قول اوّل است. 9

نقره مسکوک از اشیای نه گانه‏ای است که زکات به آنها تعلّق می‏گیرد. نصاب آن دویست درهم و زکات آن یک

چهلم) پنج درهم (است. با اضافه شدن هر چهل درهم بر دویست درهم، یک درهم بر زکات آن افزوده می‏شود. بنابر این، زکات 240 درهم شش درهم خواهد بود. 10 به دراهم مغشوش زکات تعلّق نمی‏گیرد، مگر آنکه خالص آن به حدّ نصاب برسد. 11 برخی گفته‏اند: اگر اختلاط به اندازه‏ای باشد که نقره مسکوک بر آن صدق نکند، زکات به آن تعلّق نمی‏گیرد؛ هرچند خالص آن به حدّ نصاب برسد و اگر اختلاط کم باشد؛ به گونه‏ای که عرفاً عنوان نقره مسکوک بر آن صادق باشد، در صورتی که مجموع آن به حدّ نصاب برسد، زکات واجب می‏شود؛ هرچند خالص آن به حدّ نصاب نرسد. 12

در چارپایانی که به عنوان زکات پرداخت می‏گردند سن خاصی معتبر است) ر اسنان فرائض (، مانند بنت مَخاض) ر بنت مخاض (یا ابن لبون) ر ابن لبون (؛ لیکن با نبود چارپای واجد شرایط برای پرداخت، بنابر مشهور، باید چارپایی کم سال‏تر از آن به اضافه بیست درهم یا یک گوسفند بپردازد، و چنانچه چارپای موجود بزرگ‏تر از آن باشد، آن را می‏پردازد و بیست درهم یا یک گوسفند از زکات گیرنده دریافت می‏کند. 13

مستحب است مَهر به اندازه مهر السُنّه، یعنی پانصد درهم باشد و بیشتر از آن مکروه است. برخی قدما مهر بیشتر را صحیح ندانسته و گفته‏اند: اگر مهر بیش از مهر السنّه قرار داده شود، به مهر السنّه برمی‏گردد و دادن بیش از آن بر شوهر واجب نیست. 14

کسی که مالی را در غیر حرم) ر حرم (پیدا کرده، چنانچه ارزش آن کمتر از یک درهم باشد، می‏تواند آن را به قصد تملّک بردارد و نیازی به اعلام نیست؛ امّا اگر بیش از یک درهم ارزش داشته باشد، حقّ برداشتن به قصد تملّک را ندارد و اگر بردارد واجب است اعلام کند. در صورتی که مال پیدا شده) لقطه (به اندازه درهم باشد، آیا حکم صورت اوّل را دارد یا صورت دوم، اختلاف است. بر قول دوم ادعای اجماع شده است. 15

درهم یکی از شش چیزی است که دیه قتل با آنها تعیین و محاسبه می‏گردد.

دیه قتل مرد مسلمان بر حسب درهم، ده هزار درهم است. 16

درهم به لحاظ وزن: به گفته گروهی، مستحب است کافوری که برای حنوط) ر حنوط (استفاده می‏شود کمتر از وزن یک درهم نباشد و افضل از آن، معادل وزن چهار درهم، و حدّ کامل آن به اتفاق فقها معادل وزن سیزده و یک سوم درهم است. 17

درهم به لحاظ مساحت: لباس و بدن نمازگزار باید پاک باشد؛ لیکن خون کمتر از درهم - جز خونهای حیض، نفاس و استحاضه - مَعفُوّ است) ر خون (. در اینکه بخشودگی شامل خونِ به اندازه درهم نیز می‏شود یا نه، اختلاف است. 18 مراد از درهم در این جا - بنابر آنچه معروف میان فقها است - درهم بَغْلی است که اندکی بزرگ‏تر از درهم اسلامی است19) ر درهم بغلی (.

) ر نقدین (

1. جواهر الکلام 179 - 174 /15؛ الاوزان والمقادیر/ 27 و 2 31. جواهر الکلام 17 - 16. 5 18. 4 13. 3 4 - 3 /24؛ تحریر الوسیلة 6 495 /1. تحریر الوسیلة 7 495 /1. جواهر الکلام 172 /15. 10 66 /25. 9 356. 8 230 /26 و 12 195. 11 181 - 180. مستند العروة) الزکاة (/ 13 296 - 293. جواهر الکلام 18 - 15 /31. 14 121 - 118 /15 و 119 - 113. 19 113 - 107 /6. 18 187 - 184 /4. 17 4 /43. 16 282 - 278 /38. 15 47.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 604

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «درهم ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

دراهم، سکه نقره، نقره مسکوک، نقره مضروب، ورق ( درهم )

اعم

درهم و دینار، دیه ( خاص )، نقره

اخص

درهم بغلی، درهم سفید، درهم مغشوش

وابسته

اجاره درهم، بیع درهم، بیع نقره ساخته شده، حد درهم، دینار ( فقه )، زکات درهم، مضاربه به درهم، مضاربه به نقره، نصاب درهم

منابع

• احکام النساء : صفحه 60
• الخلاف جلد 1 : صفحه 130
• الذکری : صفحه 95
• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 1 : صفحه 301
• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 10 : صفحه 176
• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 30
• المقنع : صفحه 22
• الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 20 : صفحه 247
• الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 41 : صفحه 176
• تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 323
• تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 225، 554
• جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 6 : صفحه 163
• جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 13
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 15 : صفحه 168، 180
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 3 : صفحه 121
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 43 : صفحه 4
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 6 : صفحه (114-117)
• ریاض المسائل جلد 10 : صفحه 377
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 24 : صفحه 18
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 25 : صفحه 312، 473، 489
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 29 : صفحه 13، 228
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 604
• کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 177
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 14 : صفحه 309
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 4 : صفحه 87
• مستمسک العروة الوثقی جلد 9 : صفحه 115
• مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 2 : صفحه 152
• منتهی المطلب (ط ق) جلد 1 : صفحه 51
• مهذب الاحکام جلد 1 : صفحه 527
• مهذب الاحکام جلد 11 : صفحه 99
• مهذب الاحکام جلد 23 : صفحه 323
• نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام جلد 1 : صفحه 111