استعمال اسم ظاهر به‌جای ضمیر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
استعمال اسم ظاهر به‌جای ضمیر : از گونه‌های مجاز لغوی
قرار دادن اسم ظاهر به جای ضمیر، جایز و نزد ادیبان، از گونه‌های مجاز است؛ در حالی که اصل این است که در صورت نیاز به تکرار اسم ظاهر، به جای آن ضمیر آورده شود؛ ولی گاهی بر خلاف اصل، خود اسم ظاهر تکرار می‌شود. و این خلاف اصل، به خاطر انگیزه‌هایی است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1. قصد تعظیم؛ مانند:
أ. «وَاتَّقُواْ اللّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللّهُ وَاللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»؛ «و از خدا پروا کنید، و خدا (بدین گونه) به شما آموزش میدهد، و خدا به هر چیزی داناست»' (بقره// 282) .
ب» (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ** اللَّهُ الصَّمَدُ»؛ «بگو اوستخدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی)» (اخلاص// 1-2) . در این آیات، لفظ جلاله «الله» به جای ضمیر برای تعظیم تکرار شده است.
2. قصد تحقیر؛ مانند: «أُوْلَئِکَ حِزْبُ الشَّیْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛ «آنان حزب شیطانند آگاه باش که حزب شیطان همان زیانکارانند» (مجادله// 19) . در این آیه، «حزب‌الشیطان» برای تحقیر تکرار شده است.
3. قصد عموم؛ مانند: «وَمَا أُبَرِّیءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ»؛ «و من نفس خود را تبرئه نمیکنم چرا که نفس قطعا به بدی امر میکند مگر کسی را که خدا رحم کند» (یوسف// 53) . در این آیه، «النفس» به جای ضمیر آمده است.
منابع
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استعمال اسم ظاهر به‌جای ضمیر به زیرصفحه استعمال اسم ظاهر به‌جای ضمیر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.